Білім-Ғылым

BAQ.KZ тілшісінің ресми сауалына берген жауабында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі KazLLM тілдік моделінің мақсаты мен мүмкіндіктері туралы мәлімет ұсынды.

Көптеген ел қазір жасанды интеллект саласында өз тілдеріне бейімделген жүйелерді дамытуға ден қойып отыр. Бұл бағытта Қазақстан да шет қалмай, қазақ тілін меңгерген өз моделін құруды қолға алған.

Редакциямыздың ресми сауалына жауап берген ведомство мамандарының мәліметінше, Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес KazLLMатты заманауи тілдік модель әзірленіп жатыр.

Жобаны Ақылды жүйелер мен жасанды интеллект институты (ISSAI) Ғылым және жоғары білім министрлігі және профильді министрліктің қолдауымен іске асыруда.

KazLLM– қазақ тілінде мәтіндерді түсініп, өңдеп, генерациялай алатын нейрожелі. Модель аударма жасау, құжаттарды сұрыптау және диалогты автоматтандыру сынды түрлі тапсырмаларды орындай алады.

Қазір KazLLM ұлттық жасанды интеллект платформасының операторы арқылы сынақтан өтуде. Мамандар модельдің қазақ тілін өңдеу қабілетін басқа ашық дереккөзге негізделген жүйелермен салыстырып жатыр. Тестілеу аяқталған соң, оны мемлекеттік әрі жеке сервистерге енгізу жоспарланған. KazLLM мен ChatGPT-нің негізгі айырмашылығы – жаңа модельдің қазақ тілі мен ұлттық ерекшелікке бағытталуы. Ол қазақ грамматикасын, мәдениетін және тарихи мәліметтерін ескере отырып жұмыс істейді, - делінген министрліктің жауабында.

Алты апта бойы Атыраудағы NIS-те ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға бағытталған «Берік отбасы» бағдарламасы өткізілген болатын. Қатысушылар тиімді қарым-қатынас тәсілдерін меңгеріп, бірін-бірі түсінуді, жанжалдарды шешуді және үйлесімді отбасылық орта қалыптастыруды үйренді.

Бұл бағдарлама жасөспірімдердің бейімделмеген мінез-құлқының алдын алуда маңызды қадам болды. Ол балалар мен ата-аналарға бір-бірін жақсырақ тыңдауға, сенімді қарым-қатынас орнатуға көмектесті.

Бағдарламаның соңғы кезеңі отбасылық фестиваль болды. Онда отбасылар бірлескен ойындарға, шығармашылық тапсырмаларға қатысып, жылы сұхбаттар құрды. Іс-шара ерекше қуаныш, қолдау және өзара түсіністік атмосферасында өтті.

Бағдарлама қорытындысы бойынша барлық қатысушылар белсенділік танытып, берік отбасылық құндылықтарды дамытуға ұмтылғаны үшін сертификаттармен марапатталды.

АСТАНА. KAZINFORM – Биыл «Дипломмен ауылға» бағдарламасы аясында 2,8 мыңнан аса маманға 25 млрд теңге бюджеттік кредит беріледі. Бұл туралы Орталық коммуникациялар қызметіндегі брифингте Ұлттық экономика вице-министрі Бауыржан Омарбеков айтты.

— Ауылдарда кадр тапшылығын шешу үшін «Дипломмен ауылға» жобасы іске сәтті жүзеге асырылып жатыр. 2024 жылы 3,7 мың маманға тұрғын үй сатып алуға 30 млрд теңге көлемінде қаржы бөлінді. Осы жылы 2,8 мыңнан аса маманға 25 млрд теңге көлемінде бюджеттік кредит беру жоспарланып отыр. Жалпы, осы «Дипломмен ауылға» бағдарламасының тиімділігін зерделеп көрдік. Осы уақытқа дейін берілген бюджеттік несиелерді, көтерме қолдау алған азаматтардың 95 пайызы өздеріне алған міндеттемелерін — 3 жыл жұмысын атқарып, көпшілігі ары қарай сол ауылдарда қызмет етуге қалғанын көріп отырмыз, — деді Бауыржан Омарбеков.
Сонымен қатар ауылдарда жаңа бизнес идеяларды жүзеге асыруға қолдау ретінде 1,5 млрд теңгеге 400 грант беру жоспарланып отырғанын айтты.

Бұған дейін «Дипломмен — ауылға» бағдарламасы аясында 49 мыңға жуық азамат тұрғын үй жағдайын жақсартқанын жазған едік.

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы халықаралық ынтымақтастығын кеңейтуде. Жаңа серіктестер қатары Азиядағы жетекшіжоғары оқу орындарының бірі – Шэньчжэнь қаласындағы Гонконг Қытай университетімен (CUHK-Shenzhen) толықты.

Ынтымақтастық туралы меморандумға NIS Басқарма Төрағасының орынбасары Сабыржан Сәдуақасов пен CUHK-Shenzhen университетінің академиялық байланыстар кеңсесінің директоры Пол Ке қол қойды. Құжат бакалавриатқа үміткерлерге арналған Халықаралық ашық есік күні аясындарәсімделді.

Келісім NIS түлектеріне не береді?

Бұл ынтымақтастық Зияткерлік мектептердің оқушыларына білім кеңістігін кеңейтіп, жаңа көкжиектерді бағындыруға жол ашады. Шәкірттер заманауи білім беру әдістерімен танысып, халықаралық академиялық алмасу бағдарламаларына қатысу, сондай-ақ ғылыми-зерттеу жобаларында тәжірибе жинақтау мүмкіндігіне ие болады.

Келісім аясында CUHK-Shenzhen университеті NIS түлектеріне екі толық бакалавриат шәкіртақысын тағайындады. Бұл шәкіртақылар«Бизнес-әкімшілендіру (қаржылықинжиниринг)», «Аударма ісі (қытай-ағылшынтілдері)» және Музыка мектебінің мамандықтарынан басқа барлық білім беру бағдарламаларына қолжетімді.

Бұл неге маңызды?

Зияткерлік мектептердің бірегей NIS-Programme білім беру бағдарламасын әлемнің бірқатар беделді университеттері ресми түрде мойындаған. Қазіргі таңда NIS түлектерінің дипломдарын Қазақстандағы 24 және шетелдегі 69 жоғары оқу орны қабылдайды. Бұл түлектерге әлемдік деңгейдегі алдыңғы қатарлы оқу ордаларына түсуге кең мүмкіндік береді.

CUHK-Shenzhen туралы не білеміз?

– QS World University Rankings 2025 жаһандықрейтингінде 36-орынды иеленген;

– Кампустары Шэньчжэнь және Гонконг қалаларында орналасқан;

– Оқыту үдерісі халықаралық білім беру стандарттарына сай ағылшын тіліндежүргізіледі;

– Университетке түсуші талапкерлер – Қытаймектептерінің үздік 0,5–1% түлектері.

Қытайға сапар қалай өтті?

NIS өкілдері CUHK-Shenzhen университетініңакадемиялық бағдарламаларымен, студенттерді қолдау жүйесімен, халықаралықалмасу мүмкіндіктерімен және түлектергеарналған мансаптық бағыттарымен танысты.

Сапар барысында цифрландыру мен жасандыинтеллект дамыған қазіргі замандағы білімберудің болашағына қатысты пікірталастарғаерекше назар аударылды. Сонымен қатарCUHK-Shenzhen университетінде білім алыпжатқан NIS түлектерімен кездесу өтіп, олар өзоқу тәжірибелерімен бөлісті.

Сабыржан Сәдуақасовтың айтуынша, CUHK-Shenzhen университетімен орнағанынтымақтастық NIS-тің халықаралық деңгейдегі беделін арттырып, оқушыларғаәлемнің үздік жоғары оқу орындарының бірінетүсуге бірегей мүмкіндік береді.

Премьер-министр Олжас Бектенов «Алты жылдық прогресс: Қазақстан тұрақты даму жолында» атты мақаласында цифрландыру мен жасанды интеллект ел экономикасының өсуінің негізі болуы керек екенін атап өтті. Бүгінде «Цифрлық отбасы картасы», «Әлеуметтік әмиян» сияқты ірі жобалар іске асырылып, Alem.ai Халықаралық жасанды интеллект орталығы құрылуда. Бұл мемлекет технологиялық дамуға және инновациялық шешімдерді енгізуге басымдық беріп отырғанын дәлелдейді.

Білім беру жүйесінде де ЖИ-дің рөлі күннен-күнге артып келеді. Біздің колледжде оқу үдерісін ыңғайлы әрі тиімді ету үшін цифрлық платформалар қолданылады. Мысалы, Examica автоматты түрде тесттер құрастырады, ал Fliki.ai қажетті материалдар ашық қолжетімді болмаса, оқыту видеоларын жасауға мүмкіндік береді. Алайда жасанды интеллект – мұғалімнің орнын басатын құрал емес, ол тек оқу процесін жеңілдететін көмекші ресурс. Студенттердің пәнді терең түсінуі мен білімін толықтыру үшін оқытушының рөлі өте маңызды.

Білім берудің басты мақсаты – студенттерге тек ақпарат беру емес, оларды сыни ойлауға, деректерді талдауға және алған білімдерін практикада қолдануға үйрету. ЖИ шешім табуға көмектесе алады, бірақ тұлғалық тәжірибе, пікірталас және оқытушымен тікелей байланыс оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып қала береді.

Қазақстан цифрлық болашаққа қадам басуда, бірақ технологиялардың дамуы білім сапасын арттырумен қатар жүруі тиіс. Жаңа құралдармен жұмыс істей алатын және оларды ел игілігі үшін пайдалана білетін білікті мамандар ғана елдің технологиялық прогресінің негізін қалайды.

Мейрамгүл Тұқпатова
С.Мұқашев атындағы Атырау жоғары политехникалық колледжінің оқытушысы

Фото freepik

Соңғы 6 жылда Қазақстан үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Бұл табыстар Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың басшылығының, елдегі бірлік пен тұрақтылықтың, дұрыс бағытталған мемлекеттік саясаттың арқасында мүмкін болды.

Қазақстанның осы кезеңдегі жетістіктері туралы Премьер-Министр Олжас Бектеновтың жуырда жарияланған мақаласында егжей-тегжейлі баяндалды. Әрине, бұл жылдар ішінде түрлі қиындықтар мен сын-қатерлер де болды. Атап айтқанда, 2020 жылдың қысында басталған пандемия, әлемдік державалар арасындағы экономикалық қайшылықтар, тіпті әскери қақтығыстар жаһандық экономикаға әсер етіп, экономиканың жаңа талаптарға бейімделуіне әкелді. Осындай күрделі жағдайларға қарамастан, Қазақстан тұрақты мемлекеттік саясатты ұстанып, осы бағытта алға жылжуын жалғастыруда.

Үкімет басшысы атап өткендей, Қазақстанда жан басына шаққандағы ЖІӨ 14 мың АҚШ долларын құрап отыр, ал 2024 жылдың соңына қарай ШОБ өндірген өнім көлемі 288 миллиард долларға жетпек. Бұл – Қазақстанның жоғары табысты елдер қатарына жақындай түскенін білдіреді.

Бұл жетістіктер ел экономикасының негізгі секторларының, әсіресе өңдеу өнеркәсібінің қарқынды дамуымен байланысты. Бұрын экономикада басымдық шикізат өндірісі мен экспортқа, әсіресе мұнай-газ секторына берілсе, бүгінде бұл бағыт өзгеріп келеді. Бұл – үлкен жетістік. Алдағы уақытта Қазақстанның экономикалық драйвері мұнай-газ секторы емес, өңдеу өнеркәсібі болмақ. 2019-2024 жылдары аралығында өңдеу өнеркәсібінің өндірісі 31,4%-ға, құрылыс саласы 96,3%-ға артты. Сонымен қатар, 2018 жылы Қазақстан экспортының 74,5%-ын шикізат құраса, 2024 жылы бұл көрсеткіш 63,5%-ға дейін төмендеді. Яғни, елде өндіруші және өңдеуші салалар арасындағы теңгерім қалыптасып келеді.

Бұл өзгерістер Атырау өңірінде де байқалады. Атырау облыстық мәслихатының депутаты ретінде мен аймақта өңдеу өнеркәсібінің үлесін арттыру, инвестиция тарту, ауыл шаруашылығын дамыту, құрылыс саласын өркендету бойынша белсенді жұмыстар жүріп жатқанын көріп отырмын. Мәслихат отырыстарында өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуына қатысты нақты шаралар қабылдануда.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мұнай-газ химиясы саласы қарқынды дамып келеді. Премьер-Министр атап өткендей, Атырау облысындағы KPI зауыты – осы бағыттағы ірі жобалардың бірі. Бұл – шикізатты өңдеуге негізделген экономиканың дамуының айқын дәлелі. Орталық Азиядағы ең ірі полипропилен өндіру зауыты болып саналатын бұл кәсіпорын елдің экономикалық әлеуетін арттыруға ықпал етпек.

Мемлекет үшін маңызды мәселелердің бірі – азық-түлік қауіпсіздігі. 2024 жылы Қазақстанның басым бөлігінде болған су тасқынына қарамастан, мемлекеттік қолдаудың арқасында елімізде рекордтық деңгейде өнім жиналды. Атырау облысы ауыл шаруашылығы үшін қолайсыз аймақтардың бірі болғанымен, ғалымдар мал шаруашылығын жем-шөппен қамтамасыз етуге бағытталған ғылыми жобаларын жалғастыруда. Бұл бағытта ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор Болат Мұхамбетовтың зерттеу жобаларын атап өтуге болады.

Мемлекеттік саясаттағы үлкен жетістіктердің бірі – инфрақұрылымдық даму. Кеңес заманынан қалған ескі нысандар, әсіресе жылу электр станциялары жаңғыртылуда. Атырау облысында тұрғын үй құрылысы қарқынды жүргізіліп жатыр. Қазақстанда тұрғын үй құрылысы 2018 жылмен салыстырғанда 51,4%-ға өсіп, 2024 жылы 19 млн. шаршы метрге жетті.

Елімізде газдандыру жұмыстары белсенді жүргізілуде. Бүгінде Атырау облысы 100 пайыз газбен қамтылған өңірлердің бірі болып отыр.

Үкімет жұмысының басты нәтижесі – халықтың әл-ауқатын арттыру. 2019 жылдан бері халықтың орташа өмір сүру ұзақтығы 73 жастан 75 жасқа дейін өсті. Бұл – елдегі әлеуметтік саясаттың, денсаулық сақтау саласындағы оң өзгерістердің және халықтың денсаулыққа жауапкершілікпен қарауының нәтижесі.

2019 жылдан бері Қазақстанда мектеп құрылысы ерекше қарқынмен жүріп жатыр. Соңғы 6 жылда 1 миллион оқушыға арналған 1200 мектеп салынды. Біздің өңірде, Атырауда, 2023 жылы екі заманауи BINOM мектебі пайдалануға берілді.

Қол жеткізілген жетістіктер қуантады. Олар Мемлекет басшысының тұрақты саясатының жемісі. Бұл – халқымыздың жетістігі және еліміздің тұрақты дамуын қолдаудың айқын көрінісі.

Саламат ИДРИСОВ,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің ректоры,

Атырау облыстық мәслихатының депутаты