Таразы

Жасыратыны жоқ, соңғы жылдары жастар мен жасөспірімдер арасында түрлі құқық бұзушылық әрекеттері көбейіп кеткені рас. Ондайда бір-бірімен келіспеген олар жұдырық сілтесуді қойып, суық қару қолданып та жатады. Ал аудандық полиция бөлімі ондайда туындауы мүмкін ауыр қылмыстарды болдырмау үшін алдын алу жұмыстарын жүйелі түрде жүргізіп келеді. Төмендегі оқиға – соның айғағы. Атырау қаласындағы танымайтын белгісіз біреуден маркасы «Retai» пневмат тапаншасын 250 мың теңгеге сатып алған 23 жастағы жас жігіт оны ішіндегі 9 мм-лік бір дана оқ дәрісімен қоса иемденеді. Өткен жылдың желтоқсанында ауылға аман-есен жеткізген ол қаруды үйінде біраз уақыт сақтайды. Қаңтардың 12-сіне қараған таңғы сағат 4-тер шамасында көлікке мініп, достарымен бірге қаланың орталығына бет алған оларды патрульдік полиция қызметкерлерінің тоқтатпасы бар ма?! Құжаттарын тексере бергенде, кенет қасындағы бір жолдасы көліктен шығып алып, қаша жөнеледі. Қалғанынан күмәнданған жол тәртіп сақшылары үш жігітті көлігімен бірге аудандық полиция бөліміне алып келеді. Жолшыбай қойнындағы қарудан құтылуды көздеген тапанша иесі көліктің артқы орындығының ортасын ашып, «Retai»-ды багажға қарай сүңгітіп жібереді. Бірақ кейін полиция қызметкерлері тінту жүргізіп, көліктен тапаншаны тауып алғанда, қару иесінің амалсыздан оны «менікі» деп мойындауына тура келеді. Биылғы 15 және 20 қаңтарда жүргізілген баллистикалық зерттеудің және криминалист маманның қорытындысына сәйкес, автокөліктің артқы жүк салғышынан табылып, травматикалық патронымен бірге зерттеуге ұсынылған бір дана маркасы «Retai 17» 9 мм. калибрлі тапаншасы Түрік мемлекетінің өндірісінен жасалған және бұрын сигналдық тапанша болған, қолдан жасалған атыс қаруы екені анықталады. «Retai 17» тапаншасы мен 9 мм калибрлі патроны атыс шығаруға жарамды екендігі тұжырымдалған. Сондықтан күдіктінің қылмыстық құқық бұзушылық әрекеті Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 287-бабының 2-бөлігімен дәрежеленді. Өйткені, ол «жарақат салатын патрондармен ату мүмкіндігі бар қысқа ұңғылы, тегiс ұңғылы атыс қаруын, сол сияқты оның патрондарын заңсыз иемдену, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру түріндегі қылмыстық құқық бұзушылықты жасаған». Алдын ала тергеу амал- дары арқылы қылмысы дәлелденіп, аудандық сот қарауына жолданады. Ал аудандық соттың үкімімен айыпкер жоғарыдағы баппен кінәлі деп танылып, оған бір жылға бас бостандығынан шектеу жазасы тағайындалды. Осылайша тапанша сатып алып, қойнына қару тыққан жас жігіт ақыры істі болып, заң алдында тиісті жазасын алды. Бұл оқиға, сөз жоқ, алға қарай орын алуы мүмкін ауыр қылмыстың алдын алған да болар. Әйтпесе 23-тегі жас жігіт бекерден бекер осыншама ақшаға тапанша сатып алып, түннің бір уағында көшеге алып шықпаса керек. Бұл ретте полиция қызметкерлерінің қырағылығын баса айтқан жөн.

Венера БАЗАРОВА,

аудандық сот әкімшісінің бас маманы

Атырауда 16 шілде күні “Жолда қабылдау” республикалық акциясы Авангард ықшам ауданының соңғы аялдамасында өткізілді. Жергілікті полиция қызметі, Әкімшілік полиция, Тәрбие және кадр бөлімі және Көші-қон полиция қызметкерлері акцияның бірінші күнінде 100-ден аса қала тұрғындарына құқықтық көмек көрсетті. Тұрғындар әртүрлі мәселелер бойынша құқықтық кеңес алып, ұсыныс-талаптарын жеткізді.
Мәселен, акция барысында сауалдардың басым көпшілігі жол белгілерінің қойылу заңдылығы, келіп түскен айыппұлдар, заңсыз көші-қон мәселесі және жұмысқа орналасу үшін қажетті ақпараттар туралы қойылып, барлық сауалдарға жауап берілді.

Сондай-ақ, тұрғындар тарапынан кейбір көше қиылыстары мен өткелдеріне жол белгілері мен жасанды жол кедергілері қажеттігі жөнінде ұсыныстар түсіп, қабылданды.

Айта кету керек, бұл акция халық пен полиция қызметкерлері арасында тығыз қарым-қатынас орнатуға және сенімділікті арттыруға бағытталған. Тәртіп сақшылары тұрғындарға, жол қозғалысына қатысушыларға заң аясында кеңес беріп, көлік жүргізушілері мен жаяу жүргіншілерге жол-көлік оқиғасының алдын алу және оны болдырмау мақсатында түсіндірме, профилакталық жұмыстарын жүргізіп, сұрақ қойған тұрғындармен кері байланыс орнатты. Акция 17 тамызға дейін жалғасады.

Атырау облысының прокуратурасы табиғатты қорғау саласының басым бағыты болып табылатын қауіпті қалдықтар айналымына тұрақты қадағалауды жүзеге асырады.
«Каспий нефть» АҚ-ның 2021-2022 жылдары бұрғылау және кен орнын пайдалану қызметінде құралған 4500 тоннадан астам қауіпті қалдықтарға жинақталу лимитін алмағаны анықталды. Прокурордың ұсынысын қарау нәтижесі бойынша Атырау облыстық сотының сот алқасының 02.07.2024 жылғы қаулысымен «Каспий нефть» АҚ Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 328-бабымен әкімшілік жауапкершілікке тартылып, 13 684 868 730 теңге айыппұл салынды.

Прокуратураның принципті ұстанымы нәтижесінде әкімшілік айыппұл бюджетке өндіріліп, мемлекетіміздің Ұлттық қоры 13 684 868 730 теңгеге нақты толықтырылды. Жалпы, 2024 жылдың жартысында прокурорлық қадағалау шараларымен бюджетке 31 352 137 867 теңге өндірілді, оның ішінде табиғатты қорғау заңнамасын сақтау саласында 26 102 690 909 теңге (2023 жылы 19 593 388 285 теңгеден 10 090 306 131 теңге). Атмосфералық ауаның және су қорының сапасына ерекше назар аудара отырып, қоршаған ортаны қорғау прокуратураның ерекше назарында тұр. Экологияның әрбір шамалы ластануы қатаң және әділ жауапкершілікті көздейді.

Атырау облысының прокуратурасы

Бас прокуратураның алқасында биылғы жарты жылда прокуратура органдарының заңдылықты сақтау, құқық тәртібін қамтамасыз ету және қылмыстылықпен күрес бойынша қадағалау қызметінің нәтижелерін тыңдадық. Прокуратураның күш-жігері қылмыс аясына тартылған адамдардың конституциялық құқықтарын қорғауға, құқық бұзушылықтардың алдын алуға, азаматтардың әлеуметтік құқықтарын қамтамасыз етуге, өтініштерін жан-жақты және әділ қарауға, жалпы­ жұртшылықтың көкейінде жүрген басқа да мәселелерді шешуге бағытталған.

Одан бөлек, біз ел Пре­зидентінің ин­вес­тициялық жобаларды сүйемелдеу, биз­несті қорғау жөніндегі және басқа да тапсырмаларын орындап келеміз.

Ұрланған активтерді мемлекетке қай­тару туралы тапсырманың маңызын ерекше атаймыз.

Былтыр «Заңсыз иемденілген актив­терді мемлекетке қайтару туралы» заң қабылданды. Оны іске асыру үшін Бас прокуратура жанынан аттас комитет құрылды.

Бұл заңды қабылдаудың басты мақсаты – халықтың бұзылған құқықтарын қал­пына келтіру, әлеуметтік әділеттілікті, еліміздің халқының игілігі үшін оның экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан орнықты дамуын қамтамасыз ету.

Комитет өзінің міндетін белсенді ат­қаруда, барлық қажетті құқықтық, мате­риалдық-техникалық және басқа да құ­ралдармен, сондай-ақ штатпен жарақ­талған. Бірқатар нәтиже бар. Тек биылдың өзінде мемлекетке 315 млрд теңге, заңсыз қолды болып кеткен 513 мың га жер телімі қайтарылды.

Алғаш рет сот 5,5 млрд теңге тұратын пайда болуы түсініксіз байлық туралы, құны 400 млн зергерлік бұйымдар мен мәдени құндылықтар жөніндегі комитеттің талап-арызын толық көлемде қанағаттандырды. Соттың шешімі толық көлемде орындалды.

Қайтарылған активтер қоғамның әлеу­меттік және экономикалық дамуына бағытталады. Бірқатар объекті мемлекет меншігіне аударылған соң, олардың бұрынғы иелерінің экономиканың жекелеген секторларындағы монополиялық басымдылығы тоқтатылды. Мысалы, Же­тісу облысындағы кө­лік-ло­гистикалық орталық мемлекет­ке өт­кеннен кейін, Қазақстан-Қытай ше­карасындағы кәсіп­керлерге көрсе­тілетін қызмет сапасы артты. Уақытша сақтау қой­масының өткізу мүмкіндігі алты есе өсті.

Алматы, Ақмола, Түркістан облыста­рында тәркіленген жерлер ауыл тұр­ғындарына мал жайылымы және шаруа қожалықтарына пайдалану үшін бері­ліп, осы өңірлерде жайылымға деген тапшылық азайды.

Бұдан басқа, қонақүйлер, кеңсе ғи­ма­раттары, ресторандар, бизнес-ор­та­лықтар, ірі қалалардағы шұрайлы жер телімдері, базарлар, теміржол инфра­­құрылымдары, қымбат зергерлік бұйым­дар мен басқа мүліктер мемлекетке қай­тарылды.

Алдымызда әлі де болса атқарылатын жұмыс көп. Қазір комитет елімізде және шетелде орналасқан жүздеген мү­лік бойынша талдау жүргізіп жатыр. Мил­лиондаған доллар тұратын құн­ды қағаздардың шығу тегі, екі жүз мың­нан аса күдікті бантік транзакциялар мен еліміздегі ондаған ірі кен орны бойын­­ша келісімшарттардың заңдылығы зерде­ленуде.

Нақты кәсіпорындар бойынша ак­тивтердің және мүліктердің пайда болу заңдылығы тексеріліп жатыр. Беделді халықаралық ұйымдар тарапынан қолдау тауып отырмыз. Еуропа Кеңесінің Адам құқықтары және Заң Үстемдігі жөніндегі Бас директоратымен активтерді қайтару бойынша бірлескен жоспар әзірлеу және орындау туралы алдын ала келісім жасауға қол жеткіздік.

ЕҚЫҰ халықаралық және ұлттық сарапшыларды тарта отырып, нормативтік-құқықтық базаны жетілдіруге көмек­тесіп жатыр. ЕҚЫҰ бірлесіп активтерді қайтару бойынша кешенді жобаны жүзеге асыру мүмкіндігі қарастырылмақ.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы «GlobE Network» ғаламдық жедел желісіне мүше болдық. Ақпарат алмасу мақсатында аталған желінің «Threema» байланыс арнасы орнатылды.

Ақпан айында «Presight» компания­сының (G-42 корпорациясының құрамына кіреді) шығарылған активтерді анықтау жөніндегі сараптау платформасына қосылу туралы келісімшарт жасалды.

Аздаған топтың ел игілігін өз қолда­рына заңсыз шоғырландыруы еркін экономикалық дамуға ең басты кедергі болғанын атап өткен жөн. Сондықтан прокуратура бизнесте заңды нарықтық және адал бәсекелестіктің дамуына барынша күш салады.

Прокуратура бизнеске бақылау-қада­ғалау органдары тарапынан жасалатын қысыммен, әсіресе кәсіпкерлерді әкімшілік құқық бұзушылық және қылмыстық салаларда заңсыз қудалаумен табандылықпен күрес жүргізіп келеді.

Қазір кәсіпкерлердің қызметін шек­теу­ші мемлекеттік органдардың барлық шешімін прокуратура олардың заңды­лығы тұрғысынан алдын ала зер­делейді.

Жыл басынан қадағалаудың жаңа құра­лы «прокурор сүзгісі» арқылы мем­­­ле­кеттік органдардың жеке бизнес­ке қатыс­ты 3 мыңға жуық шешімдері өтті. Оның 608-і тексеру тағайындау туралы, ал 2056-сы – әкімшілік іс қозғау жөніндегі қаулылар. Оларды жете талдау арқасында заңсыз тексерулерге және шектеулер қоюға жол берілмеді, сонымен қатар 276 негізсіз айыппұл жойылды.

Жалпы, прокуратура 53 мыңнан астам кә­сіпкердің құқығын қорғап, 6 мыңнан ас­там мемлекеттік органдардың тыйым са­лу-шектеу шараларын жоюға қол жет­кізді. Бұл бағыттағы біздің қыз­метіміздің маңызды аспектісі – инвес­тициялық жобаларды сүйемелдеу. «Прокурорлық қал­қан» астына шетелдік инвесторлармен қатар ұлттық инвесторлар да алынған.

Бұл жұмыстың басты мәні – инвес­тор­лар­ды жұмыстың бастапқы сәтінен, мем­лекеттік органдардың, квазимем­лекет­тік сектор мен монополистердің акті­­лерінің жобалары мен әрекеттеріне ба­ға бере отырып жобаларды іске асыру­дың барлық сатысында құқықтық қолдау. Тек өткен жарты жыл ішінде Түркия, БАӘ, Германия, Сингапур, Қытай, Фран­ция, басқа да елдерден келген 350 инвес­тор осындай қолдауға ие болды. Олар­дың ел экономикасына үлесі – 6,4 трлн теңге, бұл дегеніміз – жаңа жұмыс орындары, бюджетке түсім, түптеп келгенде – елдің экономикалық әлеуетін арттыру.

Мысалы, Солтүстік Қазақстан облысында инвестор Ауыл шаруашылығы басқармасынан мал шаруашылығын дамыту үшін заңмен тиесілі субсидияны ала алмаған. Бұл проб­лема прокуратура араласқаннан кейін ғана шешіліп, кінәлі лауазымды адам жауапкершілікке тартылды.

Павлодарда салық органдары француз инвесторына негізсіз 100 млн теңгеге қосылған құн салығын төлеу туралы хабарлама берген. Прокуратура ол ха­бар­ламаның күшін жойып, құқық бұзу­шылыққа жол берген шенеунік тәртіптік жазаға тартылды.

Алматыда прокуратура кіріскен соң, 18 млрд теңге шамасындағы жобаларды жүзеге асырушы 21 инвестор сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріне қосылды.

Қазіргі уақытта прокуратураның ба­қы­лауында 32 трлн теңгеге 770 инвес­тициялық жоба бар. Инвестициялық жо­баларды сүйе­мелдеу және бизнесті қор­ғау бойынша басты бағдарымыз – кәсіп­керлік еркіндігін қамтамасыз етуші, оның құқықтық, эконо­микалық және әлеу­меттік кепілдіктері анықталған «Эко­но­миканы ырықтандыру жөніндегі шаралар туралы» Президенттің 2024 жылғы 8 ма­мырдағы Жарлығын мүлтіксіз орындау.

Аталған құжатты іске асыру алгорит­мін маусым айында прокуратурада өткен бизнес-қауымдастықпен кездесу барысында пысықтадық. Оған Парламент депу­таттары, Президент Әкімшілігінің, Үкіметтің жауапты лауазымды адамдары, бизнес-омбудсмен, «Атамекен» ҰКП, «Kazakh Invest», «Самұрық-Қазына» ҰӘАҚ және «Бәйтерек» ҰҰБХ өкілдері қатысты. Іс-шара барысында бизнес өкілдері прокурорлардың инвест­жоба­ларды сүйемелдеу және олардың проб­лемаларын шешу бойынша жаңа функциясының маңыздылығын аса ризашылықпен атап өтті.

Экономикалық сектор мен инвести­циялық климатты жақсартуға күш салу мен баса назар аудару басқа, әсіресе қыл­мыстық-құқықтық саладағы қадағалаумен тығыз байланысты.

Көпшілік жағдайда құқық бұзушы­лық­тарды жұмыссыз жүрген адамдар жа­сайтыны белгілі. Ал дер кезінде іске асы­рылған инвестициялық жоба дегені­міз жаңа жұмыс орындарын ашуды білдіреді. Яғни елімізге келген инвестиция қылмысты азайтудың маңызды бір шарты бола алады деп айта аламыз.

Жалпы, өткен жылғы осы тектес кезең­мен салыстырғанда елде қылмыс­тылық 4,9% кеміді (72 575-тен 68 992-ге дейін).

Қылмыс аясына тартылған азамат­тардың конституциялық құқықтарын қор­ғау прокуратураның тұрақты және үздік­сіз қадағалауында тұр.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеру заңдылы­ғын қадағалау саласында жыл басынан бері прокурорлар 178 мыңнан астам тергеу органдарының шешімдерін тексерді.

Прокуратура 13 мыңнан аса адамның конституциялық құқықтарын қалпына келтіріп, 1022 адамды негізсіз қылмыстық орбитаға тартуға жол бермеді. Тергеп-тексерудің барлық сатысына прокурор­лардың қатысуы азаматтардың консти­туциялық құқықтарының бұзы­луын екі есеге азайтуға мүмкіндік берді.

Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зом­былықтың жолын кесу және балаларды қылмыстық қол сұғудан қорғау да – прокурорлар үшін маңызды бағыттардың бірі.

Биылғы сәуірде Мемлекет басшысы әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін күшейтетін заңға қол қойды. Заңмен Қылмыстық кодекске түзетулер енгізіліп, енді педофилия мен жас балаларды өлтіргені үшін тек қана өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасына кесілетін болды. Қазір осы заңды жүзеге асыру шаралары қабылданып жатыр.

Алаяқтыққа қарсы тұру да біздің назарымыздан тыс қалған емес. Өкінішке қарай, елдің жекелеген аумақтарында мұндай қылмыстардың саны, оның ішінде интернет-алаяқтық 4%-ға (яғни 9545-тен 9936-ке), биыл 10,4%-ға өсіп отыр (20,5 мыңнан 22,6 мыңға). Дей тұрғанмен мұндай қылмыстар­дың алдын алу және олармен күресу мақ­сатында күштеу органдары және басқа да уәкілетті органдар үздіксіз, кешенді, жоспарлы жұмыстар жасап жүр.Мысалы, тек кейінгі екі жыл ішінде 58 млн телефон қоңыраулары, оның ішінде бұрмаланған номерлерден жасалған қоңыраулар бұғатталды.

Одан басқа Бас прокуратураның үйлес­ті­руімен өткен жылғы қыркүйекте күштеу органдары мен басқа да мемлекеттік органдардың бірлескен бұйрығымен бекітілген кешенді шаралар жүзеге асырылып жатыр.

Заңнамаға бірқатар өзгеріс күті­луде, соның ішінде алаяқтық белгісі болған жағдайда клиенттердің шағымы бойын­ша оның ақшасын алуға тыйым салу бар.

Өткен жылдан бері азаптау қыл­мыс­тары толықтай прокуратураның тергеулік құзыретіне өтті. Ыстанбұл Хаттамасына сәйкес азаптау туралы қылмыстық істерді тергеу жөніндегі Нұсқаулық пен Методика және арыздарды тіркеу мен кезек күттірмейтін тергеу әрекеттерін жүргізу Алгоритмін бекіттік.

Ақмола және Қарағанды облыста­рындағы қоғамнан оқшаулау мекеме­лерінде орын алған азаптаулар бойынша резонансты істер соттың қарауына жолданды.

Қабылданған профилактикалық шаралар арқасында азаптау фактілері бойын­ша қылмыстық істердің саны 31,3%-ға азайды (99-дан 68-ге).

Прокуратура қызметінің конститу­циялық басты бағытының бірі – мемлекет­тік айыптауды қолдау арқылы соттарда мемлекет мүддесін білдіру.

Бұл біздің қылмыстық қудалау және құқық қорғау функцияларымыздың түйісетін жері. Сотта айыптаудан бас тарту да сирек емес.

Ағымдағы жылғы 6 айда Жоғары сотқа 170 адамға қатысты Бас прокурордың 113 на­разылығы енгізіліп, 82 адамның жаза мерзімдері қысқартылды немесе айып­тау жеңілдетілді, қосымша жазала­ры алынып тасталды және басқа шара­лар қабылданды. Төрт адам толық ақталды.

Сонымен қатар мемлекеттік айыптау­ды қолдау сапасына, прокурорлардың біліктілігін арттыруға да көңіл бөлініп отыр. Мысалы, осы жылы қыркүйекте «Ал­қа­билердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізуде мемлекеттік айыптау­ды қолдаудың өзекті мәселелері» тақыры­бында мемлекеттік айыптаушылар форумын өткізуді жоспарлап отырмыз.

Бас бостандығынан айыру мекемеле­ріндегі жағдай прокурорлардың тұрақты бақылауында, ондай бақылау бейнекамералар мониторингі арқылы да жүзеге асырылады.

Қылмыстық-атқару жүйесі мекеме­лерінде азаптауға жол бермеу бойынша қабылданған шаралар да оң нәтиже беруде (12 ден 4-ке дейін азайды).

Қылмыстық-атқару жүйесі мекеме­лерінде азаптауға жол бермеу бойынша қабылданған шаралар оң нәтиже беріп келеді.

Осы жылы медициналық көмектің сапасы, өз-өзіне қол жұмсауға жол бермеу сияқты пенитенциарлық жүйенің өзекті мәселелерін шешуге назар аударып отырмыз.

Мемлекет қабылдап отырған заңды­лықты нығайту, құқық тәртібі және қыл­мыспен күресті күшейту жөніндегі шаралардың да нәтижесі байқалады. Атап айтсақ, Заң үстемдігі индексі бойын­ша Қазақстан төрт жыл қатарынан құқық тәртібі және қауіпсіздік рейтин­гінде өз көрсеткіштерін жақсартып келеді (2020 ж. – 0,78, 2021 ж. – 0,79, 2022 ж. – 0,80, 2023 ж. – 0,80).

Прокуратура органдары мемлекеттің конституциялық құндылықтарын нәти­желі қорғау және бұзуға жол бермеу мақсатында заңнаманы жетілдіру жұмы­сына белсенді қатысады.

Бұл бағытта Конституциялық сотпен өзара серіктесе отырып, жұмыс істеуге басты назар аударамыз.

Прокуратура өзінің қадағалау функ­­цияларын жүзеге асыра отырып, Конс­­титуциялық соттың шешімдерінің орындалуына зор үлес қосуда, өйткені – олар азаматтардың конституциялық құ­қық­тарын қорғаудың бірден-бір кепілі екені сөзсіз.

Прокурорлар 15 мың қылмыстық, 4,5 мың азаматтық істердің Конституциялық соттың шешімдеріне сәйкестігін тексе­ріп, сотталған адамдардың 3 мың арыз-шағы­мын, сондай-ақ сотқа дейінгі сатыда бұлтартпау шараларын қолдану туралы 3,5 мың материалды зерделеді. Нәтижесінде, 26 адамның құқығы қалпы­на келтірілді, оның бірқатары Консти­туциялық соттың шешімін орындамай жүрген уәкілетті органдарға 13 қадағалау актісін енгізе отырып жасалды. Мысалы, Абай, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыс­тарында 20 млн теңгеге азаматтардың зейнеткерлік құқықтары қалпына кел­тірілді.

Осы жылы Конституциялық сот Бас прокурордың 2 өтінішін қарап, норма­тивтік қаулы шығарды.

Біріншісі, прокурордың санкциясымен тұрғын үйден айыруға жол бермеу. Конституциялық сот шешім қабылдаған сәттен бастап прокурорлар бірде-бір санкция бермеді.

Екінші өтініш бойынша Конституция­ның 83-бабына ресми түсіндіру берілді. Конституциялық сот қабылдаған қау­лы соттарда мемлекет мүддесін білдіру­дегі прокурорлардың рөлі туралы. Бір­қатар процессуалды әрекетті проку­рордың қатысуынсыз тергеу соттарында санкциялауға қатысты құқықтық кем­шіліктер жойылды.

Мамыр айында конституциялық бақылау органының шешімдерін орындау­дың тиімділігін арттыру мәселесін талқы­лау мақсатында Конституциялық сот төрағасы және судьяларымен кездесу өткіздік.

Прокуратура жұмысының маңыз­ды бағыттарының бірі – халық­аралық қатынастар. Осы жылы Кипрмен соттал­ғандарды беру, Қатар мемлекетімен қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету және беру жөніндегі халықаралық келі­сім­дерге қол қойылды. Парламентте Қазақ­стан Республикасы мен Вьетнам Социа­листік Республикасы арасындағы сот­тал­ған адамдарды беру туралы шартты рати­фикациялау туралы заң жобасы қаралып жатыр.

Қазақстанда қылмыс жасап, шетелде жасырынып жүрген адамдарды қыл­мыстық жауапкершілікке тарту мақ­сатында қайтару үшін бірқатар елдің құзырлы мекемелерімен қарым-қатынас орнатылуда. Жалпы, жыл басынан бері Ресей, БАӘ, Испания, Чехия, Польша, Түркия және басқа елден халықаралық іздеуде жүрген 29 адам экстрадицияланды.

Мысалы, Польшадан психотропты зат­тарды заңсыз айналымға салғаны және өткізгені үшін іздеуде жүрген трансұлт­тық қылмыстық топтың басшысы берілді. Испания 800 адамды 1 млрд теңгеге және Грузия 600 адамды 3 млрд теңгеге алдап кеткен қаржы пирамидаларын ұйым­дастырған алаяқтарды берді.

Жаһандық қатерлерге қарсы іс-қимыл өңірлік хабы қызметінің аясында Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы 771 тыңдаушы үшін 30 оқыту өткізді. Тыңдаушылардың арасында шетелден, халықаралық ұйымдардан келгендер де болды, оның ішінде АҚШ-тан, Тәжікстаннан, Литвадан, Украинадан және басқа елдерден.

Киберқылмыстарға, адам саудасы­на, қар­жы қылмыстарына, сыбайлас жем­­қорлыққа және осындай бас­қа да жа­hандық қауіптерге қарсы тұру мәселелері бойынша ұлттық жаттықты­рушылар дайын­дау жүргізіліп келеді.

Біздің жұмысымызда басымдық бері­ле­тін бағыттардың бірі – Бас проку­ратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөнiндегi комитетiнің әлеуетін арттыру.

Аталған комитет жаңа цифрлы және инновация технологияларды енгізу, жа­­сан­ды интеллектті қолдану бойын­ша үлкен жұмыстар жасап жатыр. Про­­­­ку­­­рордың соттағы сөзін дайындау үшін жа­­санды интеллект технологиясын қол­­данатын инновациялық модуль әзірленді.

Қылмыстық және әкімшілік сот өн­дірістері, тексерулер тағайындау, аза­мат­тардың өтініштеріне қарау цифрланды. Әкімшілік құқық бұзушылықтардың бірыңғай тізілімі, Тексеру субъектілері мен объектілерінің бірыңғай тізілімі, «Талдау орталығы», «Құқық қорғау, арнайы және басқа да органдардың ақпарат алмасу жүйесі» және «Қадағалау» БАТЖ жасалып, жұмыс атқарылып жатыр.

Бас прокуратура әрі қарай да Мем­лекет басшысы Әділетті Қазақстан тұжы­рымдамасында атап өткен «Заң» және «Тәртіп» қағидасына сай заң үстемдігін нығайту үшін өз жұмысын жетілдіруді жоспарлап отыр.

Берік АСЫЛОВ, Қазақстан Республикасының Бас прокуроры

Әдеп кодексі жемқорлықтың алдын алуға және қызметтік әдеп нормаларын бұзатын, соның ішінде мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтардың алдын алуға бағытталған іс-шараларды әзірлеу мен жауапкершілік деңгейін арттыруға бағытталған. Мемлекеттік қызмет жүйесінде әдеп нормасын сақтау айрықша орын алады.

Мемлекеттік қызметшілердің әдеп кодексіне сәйкес, мемлекет қызметші қарапайым, адал, әділ болуы, жалпы қабылданған моральдық-этикалық нормаларды сақтап, азаматтармен қарым-қатынаста сыпайылық пен әдептілік танытуы тиіс. Олардың бойында осы моральдық ұстанымның болмауы түбінде жағымсыз құбылыстарға, құқық бұзушылыққа, жемқорлыққа алып келеді. Сондықтан мемлекеттік қызметші өз қызмет аясында мемлекеттік қызметтегі мінез-құлық қағидаларын реттейтін Мемлекеттік қызметшілердің әдеп кодексін басшылыққа алуға міндетті.

Бұл қағиданы қызметтен тыс уақытта да қатаң сақтауы тиіс. Өйткені, ол – қоғам мен мемлекет айнасы, көпшіліктің көз алдында жүретін елеулі адам. Осы талаптарды сақтай отырып, мемлекеттік қызметші жан-жақты дамыған тұлға болуы тиіс. Үнемі салауатты өмір салтын ұстанып, отбасы құндылықтарын насихаттауы қажет деп санаймын.

Негізінен, Әдеп кодексі халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін нығайтуға, мемлекеттік қызметте жоғары мәдениеттілік қалыптастыруға және мемлекеттік қызметшілердің әдепсіз мінез-құлық жағдайының алдын алуына бағытталған. Себебі, бүгінгі күні мемлекеттік қызметшілердің әдебі мен мінез-құлқына үлкен мән берілуде.

Иә, мемлекеттік қызметші әркез қызмет көрсетудің жоғарғы талаптарына сай болуы тиіс. Олардың Әдеп кодексі нормаларын сақтауы – үнемі Әдеп жөніндегі уәкілдің назарында. Әдеп жөніндегі уәкіл – қызметтік әдеп нормаларының сақталуын және мемлекетік қызмет, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнама мен Мемлекетік қызметшілердің Әдеп кодексін бұзудың алдын алу іс-шараларын қамтамасыз ету қызметін жүзеге асырады. Сондай-ақ өз функциясы шегінде мемлекеттік қызметшілер мен азаматтарға консуль- тация беретін мемлекеттік қызметші.

Айгүл ЖАҚСЫҒҰЛОВА,

аудандық сот әкімшісінің басшысы

Бұл оқиға биылғы жылдың 25 мамыры күні Р. есімді жасөспірім Соңғы қоңырау салтанатына қатысу үшін үйінен 8:30-да шығып, өзі оқитын мектепке бет алған. Шара аяқталған соң сыныптастарымен бірге естелік суретке түсіп, бәрі бірге саябаққа жаяу бет алған. Құрдастарымен бірге көңіл көтеріп жүргенде, сағат 11:30 шамасында, саябақ маңынан мопед айдап жүрген екі баланы көрген. Оның бірі сырттай таныс Қ.-ның өзіне қарай келе жатқанын байқайды. Ал, мопед жүргізуші М.-ға полиция қызметкерлері келгенін көрген.

Содан М. мектеп бітірген Р.-ға «Мынаны салып алшы» деп қара барсеткасынан бір затты шығарып, костюмінің астына қарай ұстатқан. Сол уақытта полиция қызметкерлері екеуіне келіп, тексеріс жүргізеді. Қ-дан ештеңе табылмаған соң, Р.- ға жақындағанда ол қаша жөнелген. Артынан қуған полиция қызметкерлері оны ұстап, бөлімге алып кетеді де, ата-анасын шақыртып, түсініктеме жұмысын жүргізген. Тінту барысында костюмінің астынан тапанша тәріздес зат табылады. Ал Р.-ны ұстап алып кеткенін көрген Қ. өзінің үйіне қарай кетіп қалады.

Р.-ның сөздерінен кейін Қ.-ны да шақырып, түсініктеме алынады. Оның сөзінше, 25 мамыр күні сағат 10:00 шамасында үйінен шыққан Қ. өзінің жақсы араласатын достарымен бірге саябаққа қарай бағыт алады. Бірге көңіл көтеріп жүргенде, кіші дәрет қысқан. Қажеттілігін өтеу үшін мейрамхананың артына барады. Сол жерде тапаншаға ұқсас затты көріп қалады. Қызығушылығы оянған ол әлгі затты барсеткасына салып алып, кері қайтады. Саябақтың сыртынан М. есімді мопед айдап жүрген танысын көріп қалып, оған сол аумақты бір айналдырып келуді өтінген. Екеуі сол төңіректі 5-7 минут аралап жүргеннен кейін, саябақтың қарсы бетіне келіп тұрады. Сол кездегі полиция қызметкерлерінің өздеріне жақындап келе жатқанын көріп, саябақ жақтан Р. есімді танысын көріп, тапаншаға ұқсас затты соған берген беті екен. Жоғарыда айтылғандай, ол полиция қызметкерлері жақындағанда, әлгі тапаншаға ұқсас затпен бірге қаша жөнелген.

Аталған оқиға бойынша қылмыстық іс тіркеледі. Маркасы «PM-X» заводтық нөмірі «22M071557» пневмат тапаншасына ұқсайтын заттың хаттамасы жасақталады. Дегенмен, оқиға бойынша қылмыстық құқық-бұзушылық құрамының жоқ болуына байланысты іс тоқталады. Тек қана кәмелет жасына толмаған жасөспірімдердің заңды өкілдеріне Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127-бабы 1-бөлігі бойынша 18 460 теңге көлемінде айыппұл салынды. Айта кететін жайт, еліміздің заңына сәйкес пневматикалық тапаншаларға тыйым салынбаған. Яғни, ашық интернет сатылымынан-ақ өзіңізге алуыңызға болады.

Міне, осы оқиғаға орай, өткен аптада аудан әкімдігі жанындағы кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссия отырысы өтті. Жиынға аудан әкімінің орынбасары, комиссия төрайымы Гүлнафис Айшуақова, аудандық полиция бөлімінің өкілдері және комиссия мүшелері қатысты.

Аудан әкімдігі ғимаратының мәжіліс залында өткен отырыста Гүлнафис Аязберікқызы бүгін тек екі жасөспірімнің мәселесі қаралатынын хабарлады. Себебі, тасқынға дейінгі болған құқық бұзушылықтың көбі қазіргі сәтте өз актуальдылығын жойған және табиғи апаттан кейін тәртіп бұзушылар да азайған. Ал жасөспірімдердің басынан өткен жоғарыдағы оқиғаны комиссия мүшелеріне полиция қызметкері Жанаргүл Жолдасқалиқызы өз баяндамасы негізінде хабарлады.

Комиссия отырысында бұл оқиға бойынша әртүрлі пікірлер айтылып, сарапқа салынды. Аудандық мәслихат депутаты, комиссия мүшесі Сәуле Мәмбетова істің толық зерттелмегенін айтты. Себебі, Қ.-ның тапаншаны шынымен мейрамхананың артынан тауып алғандығы туралы нақты дәлел жоқ. Бақылау камералары қаралмаған. Сондықтан, дұрыстап зерттелу керектігі ескертіліп, бүгін пневматикалық тапанша ұстаған баланың ертеңгі күні соғыс қаруын қолға алуы мүмкін деген ойын жеткізді. Ал комиссия мүшесі, аудандық мәдениет, тілдерді дамыту, дене шынықтыру және спорт бөлімінің басшысы Әлібек Науаров:

-Бұл балалар әлі жас. Ер бала болғасын, ондай нәрселерге қызығатыны рас. Бірақ, бұл жерде заң бойынша тыйым салынбағандығын ескергеніміз жөн. Оған дәлел, смартфонды бір шертіп-ақ, мұндай пневматикалық тапаншаға тапсырыс беруге болады. Менің пайымымша, дәл осындай жағдайда қару тауып алғанды емес, қару сатқан адамды жазалау керек,-деді өз сөзінде.

Жылыой аудандық әкімшілік полиция бөлімінің басшысы Аманкелді Мұқашов:

-Негізі, бір жақты қарауға немесе біреуге кінә артуға болмайды. Жүйелі жұмыс жүруі үшін ата-ана мен мектеп бірігуі керек. Себебі, бала алғашқы тәрбиені отбасынан алса, мектеп табалдырығын аттағаннан кейін қоршаған ортасынан үлгі алады,-дей келіп, «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруға» шақырды.

Бір қынжыларлығы, комиссия отырысы өтетіні жайлы бірнеше рет ескертілсе де, Р. есімді жасөспірімнің өзі де, ата-анасы да келмеді. Ал, Қ. өз жауабында жай ғана қызығушылықпен жерде жатқан тапанша тәріздес затты көтергендігін, ендігәрі күдікті зат көрсе, бірден полиция қызметкерлеріне хабарлайтынын айтып ақталды. Анасының айтуынша, жасөспірім баласы қазір үйден де көп шықпайды. Жіті бақылауда ұстап отырғанын, оның үстіне, алдағы жаз айында он сегіз жасқа толғаннан кейін, Отан алдындағы борышын өтеу үшін әскерге жіберуді жоспарлап отырғанын жеткізді.

Комиссия мүшелері де жас балаға өздерінің ақылын айтып, болашақта күмәнді заттарға, жалпы теріс әрекетке жоламауын тапсырды. Материалдың толық дайын болмауы себепті нақты шешім шығарылмады. Келесі кездесуде екінші жасөспірімнің комиссия отырысына міндетті түрде келуі керектігін полиция өкілдеріне қатаң ескертті. Ал, Қ.-ның сағын сындырмай, оның үстіне ел алдындағы азаматтық борышын өтеуге аттанғалы тұрған қарсаңында, керісінше, қолдау көрсетіп, үлкен өмірде қателікке қайта жол бермеу керектігін түсіндірді.

Иә, «Отан – отбасынан басталады». Бала – сол отбасының ажырамас бір бөлшегі. Барлық ата-ана Қ.-ның анасы секілді өткеннен ащы сабақ алып, ұрпақ тәрбиесін түзу жолға салса, қоғамда жасөспірімдер мәселесі түбегейлі шешімін тапқан болар еді.

Е.АХМЕТКӘРІМОВ

Қазақстанда су тасқынының зардаптарын жоюға бөлінген қаражаттың 1 млрд. теңгесі ұрланған. Бұл туралы қаржы мониторинг агенттігі хабарлады.
Белгілі болғанындай, мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Үкімет, квазимемлекеттік компаниялар, кәсіпкерлер, қоғамдық қорлар су тасқынының зардаптарын жоюға 140 миллиард теңгеден астам қаржы бөлген.

-АФМ басшысы зардаптарды жоюға бөлінген ақшаның барлық зардап шеккен азаматтарға нақты жетуі үшін мақсатты жұмсалуын қамтамасыз етуді тапсырды. Мәселен, Алматы қаласы, Ақтөбе, Қызылорда мен Ұлытау облыстарындағы қаржы мониторингі органдары ұрлық дерегі бойынша төрт іс қозғады. Күдікті ретінде бес адам анықталды. Келтірілген залалдың жалпы сомасы 1 миллиард теңгеден асты, – делінген хабарламада.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі 2021 жылдың 1 шілдесінен бастап қолданысқа енгізілді. Кодекс еліміздің заңдарында реттелмеген әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыратын қатынастарды қамтиды. Бұрын осы кодекстің күшімен шешілетін мәселелер Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 29-тарауымен реттеліп, ерекше талап қою даулары болып қаралып келді. Ерекше талап қою ісін жүргізу даулары болып:

• Сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғау туралы арыздар бойынша іс жүргізу;

• Жергілікті атқарушы органдардың азаматтардың алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу құқықтарын бұзатын шешіміне, әрекетіне немесе әрекетсіздігіне дау айту туралы арыздар бойынша іс жүргізу;

• Мемлекеттік биліктің, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекетіне дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу белгіленген. Осындай даулар енді жаңа кодекспен реттеледі. Және мұнымен қоса басқа да жанжалды мәселелерді реттейді. Жаңа кодекс бойынша әкімшілік талап қою түрлері дау атауына байланысты емес, талап қою түрлеріне қарап мынадай түрге бөлінеді:

1. Дау айту туралы талап қою

2. Мәжбүрлеу туралы талап қою

3. Әрекет жасау туралы талап қою

4. Тану туралы талап қою. Талап қою сотқа жазбаша нысанда, талап қоюшының немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында беріледі. Әкімшілік әділет органының негізгі міндеті – азаматтардың құқықтары мен бостандығын әкімшіліктің заңсыз әрекетінен қорғау. Енді арыз жазған адам сөзінің дұрыстығын дәлелдеп, құжаттар жинақтамайды, оны реттеу мемлекеттік органдар міндетіне кіреді.

Сот қос тараптың ұсынған дәлелдемесімен шектеліп қалмайды. Судья талап шегінен шықпай, өз бастамасымен немесе әкімшілік процеске қатысушылардың, яғни мемлекеттік әкімшілік органдар мен лауазымды адамдардың, жеке және заңды тұлғалардың түсініктемесі, арызы, өтінішхаты негізінде қосымша дәлелдемелер жинақтайды.

Гүлзада Жанғазиева,

аудандық сот әкімшісінің жетекші маманы