Қоғам

Бүгінгі Z буыны цифрлық дәуірде өсті, онда ақпарат бір рет басу арқылы қол жетімді. Ұлы Отан соғысы туралы тарихи естелік оқулықтар, фильмдер, бейне ойындар арқылы беріледі. Бірақ бұл қаншалықты тиімді? Жастар Ұлы Отан тақырыбына қызығушылық танытады ма, әлде оны алыс тарих ретінде қабылдай ма?

Атырау университеті студентінің Нұрикамал Қылышбектің атасы -Қуаныш Иманғалиев Мәскеу, Ростов-на-Дону, Новочеркасск, Мариуполь, Симферополь, Львов, Ужгород, Краков және басқа қалаларды азат етуге қатысты. Ол Берлинге жетті және бұған дейін Сталинградта, сондай-ақ Украинада Карпатта шайқасты. Жекпе-жектің бірінде ол жарақат алды, бірақ сауығып кеткеннен кейін қайтадан майданға оралды.

- Өмірдің бұл сәті бізге көрінбейтін жіппен байланысты, өйткені майданда біздің аталарымыз, әжелеріміз, аталарымыз, әжелеріміз – Отан үшін, халық үшін, жеңіс үшін шайқасты. Егер біз сарбаз болудың не екенін білмесек те, біз олардың сөздерінен немесе балаларының сөздерінен сол жылдардағы адамдардың басынан өткергенін сезіп, түсіне аламыз. Жыл сайын Ұлы Отан соғысына арналған іс-шараларға қатысуға тырысамын. Әр адам өзінің тамыры туралы білуі керек, өйткені ата – бабаларымыздың тарихы – өзіміздің бір бөлігіміз, - дейді Нұрықамал.

Атырау университетінің "тарих" кафедрасының студент-магистранты "ПК" редакцияясына Ұлы Отан соғысы тақырыбына өзінің көзқарасы туралы айтып берді. Х. Досмұхамедова Асланбек Орынбасаров. Оның пікірінше, 1941-1945 жылдар аралығындағы кезең тарихтың ажырамас бөлігі болып табылады, оны ұмытпау керек. Маңыздылығына қарамастан, жастар арасында қызығушылық біртіндеп төмендейді, дейді ол. Бірақ Асланбектің өзі Ұлы Отан соғысын зерттеумен айналысады. Оның екі атасы да-ана жағынан да Рза Байбағысов, әкесінің айтуы бойынша Әли Қошқаров — ардагерлер болған. Соңғысы майданнан оралып, ұзақ өмір сүрді, сонымен қатар II дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталды, ал Роза Байбағысов Мәскеуді қорғау кезінде Можайск ауылының маңында қайтыс болды.

— Ұзақ уақыт бойы ол хабар-ошарсыз кетті деп есептелді, бірақ 2017 жылы туыстарымызбен бірге оның жерленгені туралы ақпарат таптық. Олар Можайск қаласына барып, қабірге барып, оның сол жерде жерленгеніне көз жеткізді. Әдеттегідей, қазақтар қайтып оралу рәсімін орындау үшін оның қабірінен Отанына біраз жер алып келді, — деді магистрант "ӨК" - ке берген сұхбатында. Ол қазіргі студенттердің кітаптарға жүгіну ықтималдығы аз екенін мойындайды, бірақ жаңа технологиялар олардың назарын аударуға көмектеседі. Ол Ұлы Отан соғысының тарихына тек отбасылық әңгімелердің арқасында ғана емес, сонымен қатар бейне ойындар мен фильмдер арқылы да қызығушылық танытты.

- Ойындар, әрине, оқиғаларды толығымен жеткізбейді, бірақ олар қызығушылықтың бірінші кезеңі болуы мүмкін. Мысалы, "Call Of Duty: World at War" компьютерлік ойыны, онда сіз екінші дүниежүзілік соғыс атмосферасына еніп, действий динамикасын сезіне аласыз. Онда американдық сарбаздың да, Берлинге шабуыл жасауға қатысқан кеңес офицерінің де сюжеттік желісі бар. Мұндай жобалардың басты мақсаты-білім беру емес, ойыншыға эмоциялар беру. Олар шиеленісті көріністер жасайды және ондағы көптеген оқиғалар көркемдік форматта беріледі. Сондықтан ойыннан кейін адамның нақты тарихи оқиғаларды зерттеуге деген ұмтылысы болуы маңызды, - деп түсіндіреді сұхбаттасушы.

Бейне ойындардан басқа, мұрағаттарды заманауи цифрландыру да маңызды рөл атқарады. Асланбек Орынбасаровтың айтуынша, қазір тарихи құжаттарды электронды форматқа көшіру үдерісі жүріп жатыр.

- Соғысқа қатысушылардың көптеген істері әртүрлі мұрағаттарда сақталады, бірақ қазірдің өзінде жауынгерлердің карталарын табуға болатын сайттар бар. Мысалы, "Мемориал" жалпыланған электрондық деректер банкі. Мен сол жерден туыстарымды таптым. Өздеріңіз білетіндей, Қазақстанда да архивтерді цифрландыру бойынша жұмыс жүріп жатыр және бұл болашақ ұрпаққа Архив залдарындағы шаңды құжаттарды ауыстырмай — ақ ақпаратқа оңай қол жеткізуге мүмкіндік береді, - деп атап өтті ЖОО студенті.

Асланбектің пікірінше, жастардың назарын Ұлы Отан соғысы мәселесіне аударудың тағы бір тәсілі — танымал цифрлық платформаларды пайдалану.

— Біз TikTok және Instagram дәуірінде өмір сүріп жатырмыз. Егер жастардың тарих туралы білуін қаласақ, оны өздеріне ыңғайлы форматта жеткізу керек. Мүмкін, сол кездегі оқиғаларды түсіндіретін қысқа бейнелер жасап, аз адамдар білетін кейіпкерлер туралы айту керек шығар. Жақында музыкалық сервистерде Шәмші Қалдаяқов сияқты қазақ композиторларының альбомдары пайда бола бастады. Неліктен соғыс материалдарын таратпасқа? Подкасттар, шағын деректі бейнелер, кім соғысқаны, біздің өлкемізден қанша адам майданға кеткені туралы экскурсиялар шығару, - дейді ол. Ол атап өткендей: ол біздің "Соғыс балалары" газетінің жобасын жақсы көреді, онда біз 1935-1945 жылдар аралығында туылған қала тұрғындарының аудио сұхбатында жасанды интеллект көмегімен сол оқиғаларды қайта жасауға көмектесетін сурет саламыз (YouTube-тегі "Каспий маңы коммунасы" арнасындағы барлық бейнелерді қараңыз).

Біз ұрпақтар арасындағы көпірміз

Ал мектептерде жағдай қалай?
- Бастапқыда осы тақырыпқа қызығушылық танытқан оқушылар соғыс туралы сабақтарды асыға күтеді. Алайда оқушылардың көпшілігі оны аса ынта-жігерсіз қабылдайды, - деп мойындайды Ғ. Мүсірепов атындағы № 5 мектептің тарих пәнінің мұғалімі Арайлым Қайрош. - Мен қызығушылықтың жаһандық төмендеуіне баға бермеймін, өйткені педагогикалық еңбек өтілі небәрі төрт жыл. Алайда, осы уақыт ішінде мен оқушылардың соғыс тақырыбына қатысты айтарлықтай өзгерістерді байқамадым.

Ұлы Отан соғысын зерттеуді қызықты ету үшін Арайлым Кайрош фильмдерді көру, сарбаздардың хаттарын оқу, сондай-ақ Ленинградтың қаһармандық қорғанысы туралы әңгімелер сияқты әртүрлі интерактивтерді пайдаланады.

- Балалар құрғақ фактілерді тыңдап қана қоймай, оқиғаларды тікелей көріп, сезіне алатын кезде әлдеқайда қызықты болады. Егер Мен бұл тақырыпты мектеп жылдарында қалай қабылдағаныммен салыстыратын болсақ, қазіргі балалар соғыс тарихынан әлдеқайда алыс болды деп сенімді түрде айта аламын. Олар ардагерлерге, Жеңіс саябағына, онда көрсетілген әскери техникаға онша қызығушылық танытпайды (және, мүмкін, бұл барлық отбасы мұндай жерлерге бармайтын ата-аналарға қатысты шығар? - Шамамен. Ред.). Тағы бір кең таралған мәселе, көптеген Ұлы Отан соғысы үшін бұл екінші дүниежүзілік соғыстың бір бөлігі ғана, оны айырмашылықты түсінбестен біртұтас жаһандық оқиға ретінде қабылдайды.

Арайлым Қайрош атап өткендей, біздің облыста Ұлы Отан соғысының ардагерлері қалмады. Олардың балалары азайып барады, сондықтан мұғалімдер ұрпақтар арасындағы көпір ретінде жастарды барынша қызықтыруы керек.
— Жастар арасында соғыс тақырыбына деген қызығушылық азайып бара жатқаны байқалады, бұл дабыл сигналы, - дейді Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің профессоры Шахман Нағимов. - Өткен оқиғалар туралы айтып қана қоймай, студенттерді талқылауға тарту, тарихпен байланысты сезінуге мүмкіндік беру маңызды. Ол үшін университетте Ұлы Отан соғысына арналған тақырыптық кештер өтеді. Биылғы жыл мерейтойлық жыл және ЖОО мүмкіндігінше көп жастарды қамту үшін біздің студенттермен ғана емес, өңірдің түрлі колледждерінің оқушыларымен де кездесулер ұйымдастыруды жоспарлап отыр. Бұл олардың ата — бабаларының подіктерін еске түсіретін бірінші нәрсе", - дейді профессор.

Тарихи жадыны сақтауға бағытталған негізгі жобалардың бірі-Атырау университетінде дайындалып жатқан "Ешқашанұлы" ("ешқашан ұмытылмайды") жинағы. Ол Гурьев облысының Ұлы Отан соғысына қатысуының әртүрлі аспектілерін қамтиды және 9 мамырға дейін жарыққа шығуы керек. Біздің өңірдің Ұлы Отан оқиғаларына қосқан үлесін есте сақтау үшін бірегей материалдар жиналады. Кітапта бірнеше бөлімдер бар: Гурьев пен облыстың жеті ауданына, сондай-ақ майдандағы және тылдағывигіктері тарихта маңызды із қалдырған батырларға арналған очерктер.

— Мысалы, осы бөлімдегі менің мақалаларымның бірі-1924 жылы туған Галина Курлина туралы. Соғыс кезінде ол медбике болып жұмыс істеді. Екі рет жарақат алып, өз өмірін қатерге тігіп, үш күн ішінде ол 30 жауынгерді өлімнен құтқарды,осылайша тағы бірнеше ұрпақтың өмірін ұзартты", - деп бөлісті тарихшы. Жинақта соғыстан кейін қиын жағдайға тап болған жауынгерлердің тағдыры, соның ішінде Түркістан легионының қатарына қатысқандар туралы айтылады. Сондай-ақ, біздің облысқа қатысты мұрағаттық материалдар жинақталған.

Түсініксіз оқиғаларды табу үшін кітап авторлары соғысқа қатысушылардың ұрпақтарымен кездесті. Солардың бірі-атыраулық Ботагөз Темірғалиева, ол өзінің атасы, екі соғыстың қатысушысы, фин және Ұлы Отан соғысының қатысушысы Сұлтан Күнашевтің тағдырын зерттеумен айналысады. Ол 16-шы НКВД Ішкі әскерлерінің атты әскер полкінде қызмет ете бастады, артиллериялық зеңбірекшіден Қызыл Ту, Қызыл Жұлдыз, III дәрежелі Даңқ, II дәрежелі Отан соғысы ордендерінің кавалеріне дейін барды. Өз отбасының мысалында Ботагөз жастардың Ұлы Отан соғысына деген қызығушылығы көбінесе жеке тарихқа байланысты екеніне көз жеткізді. Сонымен, белгілі бір уақытқа дейін оның 13 жасар ұлы үшін соғыс тақырыбы оқулықтың бір беті ғана болды: ол оның не екенін білді, бірақ егжей-тегжейлер туралы ойламады. Алайда, анасы оған үлкен атасының тағдыры туралы айта бастағанда, бала бірден қызығушылық танытты.

- Мен сұрақтар қоя бастадым: "ал біздің үлкен атамыз Гитлермен кездесті ме?"және сол сияқты. Содан кейін ол бұл туралы достарына, сыныптастарына айтты және олар тақырыпқа қызығушылық таныта бастады. Мүмкін, жалпы оқиғалар туралы ғана емес, соғыс кезінде өз туыстарының не бастан өткергенін біліп, жастар сол уақыттың тарихын көбірек зерттейтін болады, — деп сенеді Ботагөз Темірғалиева.

Шахман Нағимовтың айтуынша, олар кітапта бұрыннан белгілі фактілерді қайталап қана қоймай, жаңа мәліметтерді қосуға тырысты. Алайда, қысқа мерзімге байланысты – жинақ жазуға бір жарым ай ғана уақыт бөлінді (Атырау университетіне оны жүзеге асыруды ұсынған облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Мұрат Өтешевтің идеясы) — бірегей материалдарды жинау оңай болған жоқ. Сондықтан ғалымдар авторлықты қатаң сақтай отырып, газеттердегі, кітаптардағы әртүрлі басылымдарға жүгінді.

— Жарияланғаннан кейін басылым өңірдің барлық кітапханаларына таратылады деп жоспарлануда. Мұндай жинақтар жастарға тарихты жеткізудің ең жақсы тәсілдерінің бірі болғандықтан, - деп атап өтті Шахман Нағимұлы.

Иә, жыл сайын соғыс жылдарының куәгерлері азайып келеді және Ұлы Отан соғысын еске алу маңыздылғы артуда. Егер сіз біздің кейіпкерлеріміздің сөздерін мұқият оқысаңыз, сіз түсінесіз: бұл үшін жауапкершілік тек тарихшылар мен мұғалімдерге ғана емес, сонымен бірге ата-бабаларын еске алатын, олардың естеліктері  туралы айтуға және осы жадты одан әрі жеткізуге дайын кез-келген адамға жүктеледі. Өткенді кім ұмытады, болашақта оны қайталау қаупі бар дейді.

Бүгінде жұмысшы мамандықтарының беделін арттыру – өзекті мәселе. Өйткені, бұл мамандықтар жоғары білімнен гөрі тәжірибе мен кәсіби дағдыларды қажет етеді. Көптеген елдерде техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуға ерекше көңіл бөлініп, жастарды осы салаға тарту үшін түрлі бағдарламалар іске асырылуда.
Жұмысшы мамандықтарының басты артықшылықтарының бірі – тұрақты сұраныс пен жұмыспен қамту деңгейінің жоғары болуы. Сонымен қатар, бұл салада кәсіп ашып, жеке ісін жүргізуге де мол мүмкіндік бар.
Қорытындылай келе, жұмысшы мамандықтары – қоғамның өркендеуіне тікелей ықпал ететін аса маңызды салалардың бірі. Ең бастысы, әрбір мамандық құрметке лайық, ал өз ісінің шебері әрдайым бағаланады.

Облыстық ішкі саясат басқармасының мемлекеттік әлеуметтік тапсырысы аясында «Ақсұңқар» қоғамдық қорының «Нашақорлық және ойынқұмарлықтың алдын алуды жүзеге асыру» кешенді іс-шаралар жобасы наурыз айынан қарашаға дейін жалғасады, деп хабарлайды AtyrauPress тілшісі.

Бұл туралы басқарманың жастар және әлеуметтік бастамаларды қолдау бөлімінің басшысы Айдар Жален Өңірлік коммуникациялар қызметінің баспасөз мәслихатында мәлімдеді. Облыстық психикалық денсаулық орталығының ресми мәліметіне сәйкес 2024 жылы өңір бойынша есірткіге тәуелді 538 адам динамикалық есепте тұрған. Ал лудомания дертіне шалдыққан 110 азамат көмекке жүгініп, 60-ы емделіп, жаңа өмір бастаған.

- Нашақорлық пен ойынқұмарлық тек жеке адамға емес, тұтас отбасылар мен қоғамға қауіп төндіретін әлеуметтік мәселе. Осыған орай «Тәуелсіз өмір» жастар қозғалысы құрылмақ. Негізгі мақсаты — құқық қорғау органдары, қоғамдық көшбасшылар, белсенділер, танымал спортшылар және еріктілерді тарту арқылы қоғамда салауатты өмір салтын насихаттау, жастарға пайдалы кеңестер беру, дұрыс жол көрсету, тәуелділіктің алдын алу және жастарымыздың жарқын болашағы үшін тиімді шешімдерді ұсыну,- деді Айдар Жален.

Жоба аясында 10 адамнан тұратын негізгі команда құрылады. Олармен тақырыптық, спорттық және мәдени іс-шаралар, акциялар, рейдтер өткізу жоспарлануда.

- Сәуір айынан бастап есірткіге және лудомандық тәуелділіктері бар адамдар үшін 24/7 анонимді колл-орталық іске қосылады. Онда наркология мен психология саласында тәжірибесі бар кәсіби мамандар жұмылдырылып, қоңыраулар есепке алынды,- деді нашақорлық пен ойынқұмарлықтың алдын алу бойынша шаралар кешені жобасының үйлестірушісі Нұрлыгүл Рамазанова.

Айта кетейік, tauelsiz.omir желі парақшасында «Тәуелсіз өмір» қозғалысына қосылу жолы, әр өткен іс-шараның ақпараттары, пайдалы кеңестер, желі қолданушылары мен еріктілер арасында челлендждер жүргізіледі.

Аман ШАМАР

Фото freepik

Жұмысшы мамандықтары – кез келген қоғамның негізін қалайтын маңызды кәсіптердің бірі. Құрылысшылар, дәнекерлеушілер, электриктер, механиктер, аспаздар және басқа да жұмысшы мамандар күнделікті өмірімізді қамтамасыз етеді.Кейбір адамдар жұмысшы мамандықтарын қарапайым немесе төмен санайды, бірақ іс жүзінде бұл – біліктілікті, жауапкершілікті және еңбексүйгіштікті талап ететін кәсіптер. Қазір көптеген елдерде жұмысшы мамандықтарының беделін көтеру үшін арнайы бағдарламалар жүзеге асырылуда. Жұмысшы мамандықтары – қоғамның ажырамас бөлігі. Олар тек тұрақты табыс көзі ғана емес, сонымен қатар елдің дамуына үлес қосатын аса маңызды кәсіптер. Егер адам өз ісін жақсы меңгерсе, кез келген мамандық құрметке лайық!

Г.Мухтарова

Атырау облысында жалпыұлттық пул шеңберінде жүзеге асырылып жатқан инвестициялық жобалар өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуына серпін беретін маңызды бастамалар. 2024 жылы іске қосылған 15 жоба, оның ішінде вагон құрылысы зауыты мен геосинтетика өндірісі сияқты нысандар өңір экономикасын әртараптандыруға және жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етті.

2025 жылы іске асырылатын 17 жаңа жоба да осы үрдісті жалғастырады. Әсіресе, «FFS қап шығаратын зауыт», «Ет бағытындағы құс фабрикасы», «Локомотивтердің тірек арқалықтарын өндіру цехы» және «Шортанбай балық шаруашылығын жаңғырту» сияқты кәсіпорындар өңірдегі өндірістік әлеуетті арттырып, импорт алмастыру саясатына оң әсер етеді.

Бұл жобалар жергілікті тұрғындарды тұрақты жұмыспен қамтуға, өңірдегі шағын және орта бизнеске жаңа мүмкіндіктер ашуға жол береді. Сонымен қатар, олардың жүзеге асырылуы Атырау облысының инвестициялық тартымдылығын арттырып, ұзақ мерзімді экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етпек.

Осы бағыттағы жұмыстар жалғасын тауып, өңір экономикасының әртараптандырылуы мен индустриялық әлеуетінің нығаюына үлес қоса береді деп сенеміз.

Р.Салауатов

АСТАНА. KAZINFORM — Қаржы вице-министрі Ержан Біржанов ірі компанияларға салық сомасын әділетті түрде төлеткізу шешіміне қатысты түсінік берді.

Атап айтқанда, ақпан айының соңында Премьер-министр Олжас Бектенов ірі компанияларды екі апта ішінде салық органдарына қосымша салық декларацияларын тапсыруға және әділетті салық сомасын төлеуге шақырған еді.

- Берілген мерзімі осы аптада аяқталады. Біз әрбір салық төлеушімен жұмыс істедік. Бүгінгі күні оларға 633 хабарлама тараттық, оның 172-сі құрылыс саласына қатысты. Жұмыс жалғасып жатыр, таяу күндері нәтижесін жариялаймыз», - деді Е. Біржанов Мәжілістің жалпы отырысынан кейін тілшілер сұрағына жауап бере отырып.
Бұл ретте вице-министр ірі компаниялардың мемлекетке қарыз сомасын нақты жарияламады.

- Олар қазір салыстыру жұмыстарын жүргізіп жатыр және төлем жасайды. Ақпаратты осы аптада жариялаймыз, - деді ол.
Еске салсақ, биыл 28 ақпанда Премьер-министр Олжас Бектенов вице-премьер – ұлттық экономика министрі Серік Жұманғаринмен және қаржы министрі Мәди Такиевпен жұмыс кеңесін өткізді. Салық-бюджет реформасы және салық түсімдерін бақылауды күшейту мәселелері қаралды.

Осы орайда Үкімет басшысы кәсіпкерлерді екі аптада салық сомасын әділетті түрде төлеуге шақырды.

ТҮРКІСТАН. KAZINFORM –  Сұрапыл соғысты бастан өткеріп, жеңіске куә болған ардагерлердің саны жыл сайын азайып барады. Мәселен Түркістан облысындағы Кентау қаласында Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан жалғыз қарт қалған. Бұл туралы Jibek Joly телеарнасының жаңалықтарында айтылды. 
Бөлісу:
 
Фото: Видеодан скрин
 Ол - Бадан Төребаев. Ардагер 18 жасында соғысқа аттанып, Украина, Беларусь майдандарына қатысқан. Бадан Төребаев 1944 жылы 15 қазанда әскерге шақырылған. 4 ай дайындықтан өтіп, Одерден өтудегі ұрысқа, Потсдамды азат етуге, Берлинді қоршауға қатысады. 1950 жылы елге оралғаннан кейін Кентау қаласындағы «Мырғалымсай» кенішінде көп жыл бойы жемісті жұмыс істеген. Екі ұл, үш қыз тәрбиелеп, өсірді. Олардан 16 немере, 42 шөбере, 3 шөпшек сүйіп отыр. Қазір ардагерді үлкен келіні қарап, жағдайын жасап отыр.

— Ардагерлер үйі бар, сол жерден атаның жағдайын біліп, келіп тұрады. Ауылда өскен ғой, атамыз әлі тың, жағдайы жақсы. Тамағын уақытылы ішеді. Атамыз аман болсын деп, жағдайын жасап, қарап отырмыз, — деді атаның келіні Айжан Төребаева.
Еңбегі еленген ақсақал «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған. Қария жеңістің оңай жолмен келмегенін жеткізді. Бүгінде Түркістан облысында 9 соғыс ардагері тұрады. Жеңістің 80 жылдық мерекесіне орай ардагерлерге 5 млн теңге біржолғы әлеуметтік көмек көрсету көзделген.

— 3 047 тыл еңбеккеріне және соғыс ардагерлерінің жесірлеріне 50-ден 100 мың теңгеге дейін бірреттік әлеуметтік көмек беріледі. Бұл мақсатқа жергілікті бюджет есебінен 222 млн теңгеден аса қаржы қаралды, — деді облыстық Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының бас маманы Махаббат Мамытжанова.
Өңірдің абыз ақсақалы бейбіт күннің қадірін білуге шақырады. «Ендігі ұрпақ осы азаттықты қорғау жолында күрессін» дейді. Ардагердің бар мұраты осы.

Ұлыстың ұлы күні — Наурыз мейрамы Орта Азия халқына ортақ мереке. Сондықтан, бұл күнді ондағы түрік халықтары да ерекше күтіп, айрықша қарсы алады. Бес мың жылдан астам уақыттан бері тойланып келе жатқан Наурызды әлем халықтары қалай өткізіп жүр, өзара қандай ұқсас салт-дәстүрлер бар? Ендеше, төмендегі деректерге назар аударалық.

Басқа ұлттарда қалай тойланады?

Түбі түркі елдердің басым бөлігінде бұл мейрам «Наурыз», «Невруз», «Наврус», «Новруз байрам» деп аталады. Ал тәжіктерде — «гүл гардон», «гүлнаурыз», татарларда — «нардуган», буряттарда — «сагаан сара», ежелгі гректерде — «патрих», бирмалықтарда — «су мейрамы», чуваштарда — «норис ояхе», хорезмдіктерде «наусарджи» деген атаулар кездеседі екен. Жалпы алғанда Наурыз барлық ұлтта дерлік «Жаңа күн» деген мағына береді. Бұл күндері тазалыққа баса мән беріледі. Әрі дәстүрлі наурыз көже дайындалады. Жеті түрлі дәм қосылып жасалатын осынау астың әр аймақта дайындалу реті мен рецептісі де әртүрлі. Наурызда бәрі бір-бірінің үйіне қонаққа барып, хал сұрасып, ұлттық ойындар ойнап, арқа-жарқа болады. Олай болса, әр елдің наурызды қалай тойланатынын шолып шығайық.

Қазақтар қалай атап өтеді?

Қазақ халқы Ұлыстың ұлы күнін жер мен көктің жаңарып, тіршіліктің бастау алатын кезі деп есептейді. Оған қоса күн мен теңелетін уақыт. Еліміздің батыс өңірлерінде 14 наурыздан бастап Амал һәм Көрісу күнін тойлайды. Бір жыл бойғы өкпе-ренішті түгел кешіріп, ұмыту керек деген ырым бар. Амал күні жасы кішілер үлкендерге сәлем бере барып, көріседі. Ерлер бір-бірімен төс қағысып амандасып, «Бір жасың құтты болсын» деп былтырғы мейрамнан кейін тағы бір жыл аман-есен көріскеніне шүкір айтады. Әйелдер болса, құшақтап, бет сүйіседі. Көріскенде келіндер қайыната, қайынағаларымен құшақтаспайды. Ертеде қазақ «наурыз» емес, «амал» деп атаған деген де дерек кездеседі. Яғни қайсысын айтса да қате болмайды. 14 наурыз күні таң атқаннан бәрі ерте тұрып алады. Әсіресе, қарты бар үйлер қазір көрісіп келеді деген оймен дастархан жайып, қонақ күтіп отырады. Міндетті түрде наурыз көже асылып, бауырсақ пен жеті шелпек пісіріледі. Көрісу күнінде ешкім ешкімді арнайы шақырмайды. Сол күнгі дастархан жиылмайды. Көрісіп келген адамдар барған үйінің дастарханынан дәм алып кетеді. Ертеден қалған тағы бір ырым: біреуден алған қарызы болса, осы күнге жеткенше беріп тастауға тырысады. Ал 22 наурыз күні күллі ел болып Наурыз мейрамы тойланады. Бұл күні барлық аймақта қазан көтеріліп, әр үйде дастархан жайылады. Ұлттық ойындар ойнатылады. Міндетті түрде наурыз көже әзірленеді. Бұл күні ренішке орын жоқ. Барлығы жайдары болып жүруге тиіс.

Қырғыз халқы қалай қарсы алады?

Қырғызстанда да Наурыз мейрамы ерекше тойланады. Дастархан жайылып, ұлттық тағам — сүмөлөк пен көже әзірленеді. Халықтың сеніміне сүйенсек, бұл тағамның атауы «су» және «мелек» (періште) деген сөздерден шыққан. Сүмөлөк қырғыз халқы үшін қасиетті тағам саналады. Наурызда адамдар бір-бірімен татуласып, өкпені ұмытып, қарызы болса құтылуға асығады. Мейрам күні дүниеге келген балаларға «Нооруз» деген ат жиі қойылады. Қырғызстанда да бұл күні ұлттық ойындар өткізіледі.

Өзбек халқы қалай тойлайды?

Өзбектерде «Наурызды қалай қарсы алсаң, жылың солай өтеді» деген сенім бар. Сондықтан жақындарына сыйлық беріп, қуантуға тырысады. Өкпе-ренішті де кешіреді. Өзбекстанда бұл мейрам 21 наурыз күні атап өтіледі. Ән мен би, спорттық жарыстар ұйымдастырылады. Бұл күні пісірілетін тағамдар ішінде бидай ұнынан жасалатын сумаляк, нишалда әзірленетін тәтті бәліш, самса мен палау бар. Қазан толса, ризық толады деп сенеді. Сондықтан осы күні аста-төк дастархан жайылып, шат-шадыман мереке қылып өткізеді.

Әзірбайжан халқының тойлауы

Күн мен түн теңеледі деп әзірбайжандар да наурызды ерекше күтеді. Дәстүр бойынша «тонгал» деген от жағып, соның үстінен жеті рет секіреді. Ал дәстүрлі тағамдар ішінде ай пішіндес қылып жасалатын тәтті шекербураны атап өтуге болады. Бетіне бидай секілді қылып өрнек салады. Егер наурыз күні жаңбыр жауса, келер жыл өте берекелі болады деген сенім бар.

Түрік халқының наурызды қарсы алуы

Анадолыда наурыз мейрамы «Султан-ы Невруз» не «Невруз Султан» деп тойланады. Дәстүр бойынша бірінші наурыз күні адам не көрсе һәм байқаса, жыл бойы солай болады деп жорамал жасаған. Сондықтан түріктер наурыз қарсаңында барынша жаңа зат сатып алып, жақсы амал жасауға тырысады. Наурыздың басты атрибуты қасиетті от деп саналған. Қазіргі таңда оның орнын әдемі отшашулар біртіндеп басып келе жатыр. Бұл күні көшелерден ұлттық аспаптардың үні естіліп тұрады. Бөрек, юфка, леблеби, локум сияқты тәттілердің сан түрі пісіріледі. Таңертең ерте тұрып, жаңа киім киіп алып, зират басына дұға жасайды. Одан соң отбасы мүшелерімен жиналып бәрі бірге ас ішеді. Балалар батпырауық ұшырады. Туыстар, көршілер бір-бірінің үйіне қонаққа барады.

Тәжік халқының наурызы

Тәжіктер үшін де наурыздың орны ерек. Бұл күні таңертең бәрі бір-бірімен «Наврузотан пируз бод!»,»Навруз муборак бод!» деп амандасады. Бұл күні кәуап пен дәндерден жасалған палау дайындалады. Тәжікстанда палауды ерлер пісіреді. Дастарханға «с» әрпінен басталатын 7 түрлі тағам қойылады. Мысалы суманак, сипанд, сирке, сэмени, сабзи және т.б. Мұнда да басты символ — от. Ескі сенімге сүйенсек, от жаңарғанның белгісі деседі. Әрі оның емдік қасиеті бар деп сенеді.

Ауған халқының наурыз тойы

Ауғандар наурыз мейрамын айдың 21-жұлдызында атап өтеді. Қызық жоралғыларының ішінде мынадай бар: 20 наурыз түнгі бірден бастап, 21 наурызда күндізгі 12-ге дейін жан баласы көшеге шықпауы керек. Кімде-кім осы кезде далаға шығатын болса, онда келер жылы үйдегі бір адам өмірден өтеді деген сенім қалыптасқан. Наурызға дайындық ерте басталатыны сонша, отбасының барлық мүшесіне жаңа киімдер тігіп дайындалады. Мереке күні жемістер мен дәндер, жеті түрлі жемістен қайнатылған сусын қойылады. Отбасында неше бала болса, соған қарай жұмыртқа пісіріп, түрлі түске бояйды. «Бақытсыздықты өзімен бірге ала кетсін» деп ырымдап, әр балаға бір-бір жұмыртқа жегізеді.

Иран халқында да наурыз бар

Иранда наурыз 13 күн тойланады. Алғашқы бес күнінде тума-туыспен көрісіп, қонақ қылады. Тоғызыншы күнге дейінгі аралықта Шахрйаран Навруз (шах Навруз) ретінде тойлайды. Ал он үшінші күні Сизда-бедар деп үйден тыс жерде өткізеді. Ескі сенімге байланысты бұл күні әйелдер барлық жамандық әрі кетсін, денсаулық пен сұлулық болсын деп оттың үстінен секіретін болған. Ерлер болса қызыл киім киіп, бетіне қара күйе не бояу жағып алады. Мерекелік дастарханда «хафт-син» яки «с» әрпінен басталатын жеті тағам міндетті түрде болуы керек. Үстелге айна мен балауыз қоятын ырымдары да бар. Қазақстанда Наурыз айында демалыс өте көп. Соның ішінде Наурыз мейрамына орай да демалыс беріледі. Биыл 21,22, 23 наурыз күндері жұма, сенбі, жексенбі күндеріне түсіп тұр. Сол себепті бұған дейін жазғанымыздай, наурыздың 24-і мен 25-і күндеріне қосымша демалыс беріледі. Осылайша аптасына бес күн жұмыс жасайтын жандар 21-25 наурыз аралығында бес күн демалса, алты күн істейтіндер 21-24 наурыз аралығында төрт күн қатарынан демалады.

Ғаламтор материалдары бойынша дайындаған:

Е.БИСЕКЕНҰЛЫ