Экология

Атом станциялары қоршаған ортаны түтін газдары, күл, құрамында мұнай өнімдері бар ағынды сулар сияқты заттармен ластамайды.
Атом энергиясы радиоактивті сәулеленудің 0,1 пайыздан азын құрайды, оны адамдардың көпшілігі күнделікті жағдайда кезіктіреді. Мысалы, Ұлыбританияның қадағалау органының материалдарында келтірілген есептеулерге сәйкес, Британдық қоғамның кез келген мүшесі үшін АЭС-тен жылдық сәулелену дозасы Лондоннан Нью-Йоркке және кері ұшумен бірдей болады. Әлемнің әртүрлі елдерінде атом электр станцияларын пайдаланудың көп жылдық тәжірибесі олардың адамға және табиғатқа зиян тигізбейтіндігін растайды.

Ғалымдар эксперименталды түрде ірі ЖЭС ауданында сәулеленудің жеке дозалары АЭС маңындағы ұқсас дозадан 5-10 есе асатынын анықтады. Сондықтан атом энергиясы «жасыл» деп танылады. Мұндай энергия көзі ЖЭК-пен салыстырғанда ең экологиялық таза ресурс. Фукусима атом электр станциясындағы апаттан кейін ядролық материалдарды таратпау мәселесіне көп көңіл бөлінді. Олар жабық ядролық отын циклін қолдана отырып, отын базасын кеңейте бастады. Яғни, отынды қайта өңдеу және қайта пайдалану ұтымды ғана емес, сонымен қатар экологиялық таза.

Сонымен қатар, көптеген станция ерімейтін отынды қолдана бастады. Сонымен, оқиға болған жағдайда реактордан тыс радиологиялық зақым болмайды.

Рауан АБДИНОВ,

«Экология, био және нанотехнологиялар» ғылыми-зерттеу институтының директоры, PhD

Каспий теңізінің түбінен 26,5 тонна балық аулауға арналған торлар алынды. Бұл туралы Атырау Мұнай және газ университетінің 65 жылдығына арналған "Каспий тынысы" халықаралық ғылыми конференциясында белгілі болды.
2014-2023 жылдар аралығында Солтүстік-Шығыс Каспий теңізінің 500 шаршы шақырымнан астам аумағы балық аулау торлары мен басқа да теңіз қоқыстарынан тазартылды.

ТШО-ның аға эколог-маманы Игорь Сангайло айтқандай, Каспий теңізінің биоалуантүрлілігін сақтау мақсатында 2014 жылдан бастап су қоймасының түбінен барлығы 900 тор немесе 26,5 тонна, сондай-ақ 19 тонна теңіз қоқыстары алынып тасталды. Сонымен қатар, торлардан 58 тірі бекіре және 15 тірі итбалық босатылды.

- Өздеріңіз білетіндей, балық аулауға арналған алып торлар - Каспий итбалығы популяциясының азаюына әсер ететін ең күшті теріс факторлардың бірі. Өйткені, итбалықтар торларға оралып қалады да, уақыт өте келе бәрібір өледі. Өкінішке орай, біздің зерттеу нәтижелері бойынша , теңіз астында мұндай аулар өте көп, сондықтан біз осы бағытта Маңғыстау облысының бірқатар мемлекеттік органдарымен ынтымақтастықта жұмыс істеп отырмыз, - деді Игорь Сангайло.
Еске сала кетейік, 2017 жылы ТШО компаниясы кен орнының жобалық аумағынан тыс жерлердегі балық аулау торларын тазартау мақсатында Баутино шығанағы мен итбалық аралдарында 4 апталық пилоттық миссия ұйымдастырған болатын.

2019 жылы ТШО тастанды балық аулау торларын жинауды ұйымдастыруды жалғастырды және бағдарламаны Қазақстан Республикасының Үкіметімен және үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастықта Солтүстік-Шығыс Каспий теңізінің басқа аудандарына кеңейтті.

АЭС салу - өте маңызды мәселе. Мысал келтірейін, Қазақстандағы электр энергиясын тұтыну көлемі 2023 жылы 115 миллиард кВт/сағат болды. Оның 3,4 млрд. кВт/сағатын сырттан сатып алдық, яғни импорттадық. Қазіргі болжам бойынша егер осылайша қол қусырып отыра берсек, бұл дефицит көлемі жылма-жыл өсе беретіні түсінікті. Қолданыстағы көмірмен жұмыс істеп, әбден тозығы жетіп тұрған жылу электр станцияларының да жағдайы өте мүшкіл. Сондықтан, олардың энергетикалық қуаты жыл санап төмендеген сайын энергия өндіру көлемі де азая береді.

Бұл жерде Қазақстанға төнетін қауіп – мынау. Мысалы, былтыр бізге 3 миллиард кВт/сағаттай энергия импорттауға Ресейдің мүмкіндігі болды. Егер көрші елде де энергия тұтыну көлемі жыл сайын өсіп келе жатқанын ескерсек, келесі жылы Қазақстанға беретін энергияның импорттық көлемін азайтуы да мүмкін. Ондай жағдайда Қазақстан Үкіметі электр жарығын тұтынушыларға сағатпен беру, тіпті кейбір өндіріс ошақтарының жұмысын тоқтату сияқты мәжбүрлі шараларға бару қаупін ескерген жөн.

Тағы бір қауіп – импорттаушы тарап бізге беретін энергияның бағасын қымбаттатуы ықтимал. Оған біз ешқандай тойтарыс бере алмаймыз, сату бағасы жөнінде ұсыныс-талап та қоя алмаймыз. Себебі, кісідегінің кілті – аспанда. Сондықтан, сырттан келетін энергияның бағасы жылма-жыл өздігінен өсе береді деген сөз. Бұған ешкім кепілдік бермейді.

Мысалы, былтыр 100 миллиард теңгеге жуық қаржы шығындап сатып алған 3,4 млрд. кВт/сағат энергияның әр кВт/сағатын бізге шамамен 29 теңгеге бұлдапты. Ал, біздің елдегі ең ірі станцияның өнім бағасын алып қараңыз, Екібастұздағы ГРЭС-1 кәсіпорны өндірген энергияның әр кВт/сағатының құны – небары 8,05 теңге ғана. Яғни, импорттық энергия жергілікті өнімнен үш-төрт есе қымбат!

Демек осындай қауіптерді жою үшін бізге атом электр станциясы ауадай қажет. Бұл тәсілмен алынатын қуатты Еуроодақ, басқа да халықаралық ұйымдар «жасыл» энергетикаға жататын электр энергиясына теңестірді.

АЭС өндірген электр қуаты – базалық электр энергиясы. Ол әлемде солай дәлелденген, пайдалы әсер коэффициенті (ПӘК-КПД) – 90%-ға дейін. Тәулік бойы жұмыс істеп, өнім береді.

Бағасы да көмірдің құнындай құбылмалы емес. Оның үстіне ядролық отынды қазір Қазақстанның өзі өндіріп жатыр. Демек АЭС дәстүрлі станцияларға қарағанда, кемінде 60 жыл жұмыс істейді. Қажеттілігіне қарай пайдалану мерзімін 100 жылға дейін созуға болады. Құрылысқа жұмсалған шығын ақталған соң тариф құны да жылма-жыл қымбаттамайды, керісінше тұрақталады. Әрине, инвестор белгілі бір уақытта өз шығынын өтеп алған соң АЭС толықтай Қазақстанның иелігіне өтеді.

Қазір біз пайдаланып отырған отандық электр станцияларының 70% пайызға жуығы көмірмен жұмыс істеп тұр. Өкінішке орай оның жаңасын салу жобасын қаржыландыруға ешкім келіспейді, бұл айдан анық. Бүгінде Еуропа елдері, керек десеңіз, Қытайдың өзі мұндай тиімсіз жобалардан ат-тонын ала қашады. Себебі, Қазақстандағы көмір электр станциялары түгелге жуық өткен ғасырдың 40-50-жылдарында салынған, әбден титықтап тұрған гиганттар – шығыны көп, тиімділігі өте аз.

Қазір мұндай жобаға келісім беріп отырған тек Ресей Федерациясы ғана, Көкшетау, Семей және Өскемен қалаларынан жылу электр станцияларын салып бермекші. Қалай десек те, атом электр станциясының құрылысын салу Қазақстан үшін өте тиімді жоба болғалы тұр. Қазір Қазақстаннан АЭС салуға төрт үміткер бар, олар – Оңтүстік Корея, Қытай, Франция және Ресей. Референдум өткен соң конкурс жарияланып, соның нәтижесіне байланысты үміткерлер өз ұсыныстарын пысықтайды да, солардың арасынан іріктеледі. Іріктеуде реакторы, қуаты, қауіпсіздігі, мерзімі, т.б. көптеген факторлар жан-жақты сараланады деп ойлаймын.

Әлемдік тәжірибеде АЭС құрылысы өте күрделі. Ең басты мәселе – қауіпсіздікке байланысты, бұл тек Қазақстанның құзырындағы шаруа емес. Мұндай күрделі құрылыстың салыну барысын халықаралық атом энергиясы жөніндегі агенттік – МАГАТЭ дүние жүзіндегі ең мықты атом мамандары жұмыс істейтін өзінің салалық комитеті арқылы жан-жақты әрі мұқият қадағалап отырады. Олардың қоятын талаптары да қатал. Құрылыс аяқталғаннан кейін де олардың қадағалайтын критерийлері бар.

Қазір әлемде 3 және 3+ буындағы реакторлар ең қауіпсіз құрылғылар деп саналады. Бүгінде осындай реакторлар 30 шақты мемлекетте жұмыс істеп тұр. Күні бүгінге дейін олардың ешқайсысында апатты жағдай болған жоқ. Сондықтан, күмән келтіріп, қауіптену орынсыз деп ойлаймын.

...Жапониядағы Фукусима атом электр станциясы 1966-1971 жылдары, Украинадағы Чернобыль станциясы 1971-1977 жылдары салынған. Ол кездегі технология мен қазіргінің айырмасы жер мен көктей. Жабдықтар ескірген, екі апатта да адами факторлар кездеседі.

1986 жылғы 26 сәуірдегі Чернобыль апатына станцияның IV энергоблогындағы әбден ескірген реактордың құлап кетуі себеп болған. Ал, 2011 жылы 11 наурызда Жапониядағы жойқын жер сілкінісінің соңы мұхиттан соққан цунами толқындарына ұласып, Фукусима станциясында апат болғанда оған автоматты жүйе түгілі, адами фактордың да күш-қабілеті жеткен жоқ. Бір өкініштісі, сол кезде оларда тіпті 1 буынды технология да жоқ болатын.

Ал, қазіргі 3 және 3+ буынды реакторлар сапасының жоғарылығы соншалық, екі контурлы су-сулы қондырғыларда апат қаупі туындай қалса, реактордың апатты тетігі адамның қатысынсыз-ақ автоматты түрде іске қосылып, реакторды өзінен-өзі суытады да, толық процесті өздігінен басқарып отырады. Бүкіл дүние жүзінде осындай қауіпсіздігі ең жоғары озық технология қолданылып жүр.

Иә, бұған дейін тәжірибеміз болмаған соң «қалай болып кетер екен?» деп халықтың үрейленетінін жоққа шығаруға болмас. Оның үстіне кейбір адамдар жаны ашығансып, өздерінше «халықтың жағдайын ойлап», «экологиялық қауіпсіздікті ойлап», елді дүрліктіріп «хайп қуып» жүр.

Бірақ әлемнің дамыған елдеріндегі тәжірибеге ой жүгіртіп көру керек. Қаншама атом электр станциясы салынып, оны пайдаланып жатыр емес пе?! Әрине, көбінесе Германиядағы ахуал алға тартылады. Бірақ оны сол елдегі «Жасылдар» партиясының саяси ойыны ретінде қарау керек шығар. Тіпті, оны дұрыс дейік. Алайда, МАГАТЭ-ның статистикалық мәліметі бойынша сағатына өндірілген 1 кВт энергияны өндірістік шығарындылары – 366 грамм. Ал, Францияда бұл көрсеткіш – небары 57 грамм. Сонда салыстырып көріңіз, қайсысы ұтымды?! Қоршаған ортаға зиянын тигізіп отырған Германия ма, Франция ма?..

Оның үстіне былтыр Германияда жаңартатын энергия көздерінен алынған қуат сұранысты өтей алмады. Мысалы, желдің жылдамдығы баяу, күннің көзі аз түсті, тағы да басқа факторлар салдарынан Германия Франциядағы АЭС-тің өнімін импорттап алуға мәжбүр болды.

Мен әлемдегі екі АЭС-ті аяқтай барып көрдім. Оның бірі – Жерорта теңізінің жағалауындағы Түркияның «Аккую» атом электр станциясына екі жыл бұрын бардым. Ондағы ресейлік ғалымдардың жетекшілігімен салынып жатқан 4 реактордың алғашқысы жуырда іске қосылуы тиіс. 2010 жылы Ресей мен Түркия үкіметтері қол қойған арнайы келісім аясында ресейлік «Росатом» корпорациясы 2018 жылы құрылысты бастапты. Қазір 4 энергоблоктың да құрылысы жүріп жатыр.

«Аккую» – Түркия үшін тұңғыш, әлемдегі ең үлкен атом электр станциясы. Аумағы 10 шаршы шақырымнан асатын станцияда шамамен 34 мың адам жұмылдырылып, құрылыс жұмыстары күндіз-түні тоқтамайды. Онда бетон мен арматура өндіретін зауыттардан бөлек, тікұшақ қонатын алаң мен жүк түсіретін кеме айлағы бар. Құрылыс басталғалы мұнда туристер де көп келетін көрінеді. Себебі, бұл станция Анталья мен Аланияға өте жақын.

Одан бұрын Чехияның Темелин АЭС-індегі жағдаймен таныстым. Ол Австриямен шектесетін жерге 1985-2002 жылдар аралығында салынған екі энергоблок екен, ішіне кіріп аралағанда радиациялық қаупінің де, қоршаған ортаға тигізіп жатқан зардабының да жоқ екеніне көзім жетті. Мұның құрылысы басталған кезде австриялықтар қарсы болып, біраз текетірестер болыпты. Кейін станция пайдалануға тапсырылған соң өздері де рахатын көріп, жұмыс орны, электрмен қамту тәрізді түрлі әлеуметтік мәселелердің шешілуіне ықпал еткен соң Австрия тарапы бастапқы райынан қайтқан. Чехияда бұдан басқа 4 энергоблоктан тұратын Дукованы АЭС-і де жұмыс істеп тұр, ол 1974-1985 жылдары салыныпты.

АЭС құрылысы шамамен он жылдай мерзімге созылады. Себебі, келісім-шартқа қол қоюдың өзі біраз уақыт алуы мүмкін. Сосын жобалық-сметалық құжаттамалары дайындалады. Өйткені, бұл процедуралық жұмыстарды тек Қазақстан билігі ғана шешпейді, жоғарыда айтқандай, МАГАТЭ агенттігінің қатаң қадағалауымен жүзеге асады. Ал, нағыз кәсіби құрылыс жұмысы 7-8 жылдай жүреді деп ойлаймын. Бұған Түркиядағы Аккую станциясындағы құрылыс жұмысы айқын дәлел. Бұл жерде сұраныстың артуы деген мәселе бар. Қазақстанда 2035 жылға дейін энергия тұтыну көлемі жылына 150 миллиард кВт/сағатқа дейін өседі деген болжам бар. Ал, бізде салынуы тиіс станцияның қуаты – 2,4 ГВт, бұл мөлшер біздің елдегі тапшылықты толық өтей алмайтыны сөзсіз. Менің ойымша, болашақ АЭС жобасы екі энергоблок емес, бірден төрт энергоблок деп есептелуі тиіс. Немесе 2035 жылға дейін алғашқы екі блокты салып бітірсе, қалған екеуінің құрылысын жалғастыра берген жөн деп ойлаймын. Республика Энергетика министрлігінің қазіргі болжамы бойынша, Қазақстан Республикасының 2035 жылдарға қарайғы энергияға сұранысын 4 блоктан тұратын атом электр станциясы толық өтейді. Қазір еліміздегі энергия тұтыну көлемі 115 миллиард кВт/сағат болса, ол кезде 150 миллиард кВт/сағат болуы межеленіп отыр. Екі энергоблоктың өндірістік қуаты жылына 15-20 млрд. кВт/сағат, оған тағы екі блок қосылса екі есе көбейетіні күмәнсіз.

Дүйсенбай ТҰРҒАНОВ,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты,

АЭС құрылысын қолдау жөніндегі халықтық штабтың мүшесі

Мемлекет басшысының тапсырмасымен еліміздің әр өңірінде «Таза Қазақстан» экологиялық акциясы өтіп жатыр. Бұл бастаманы қолдау мақсатында өткен сенбіде қаламыздағы әртүрлі мекеменің 600-ге жуық жұмысшы-қызметкері тағы да бір рет қоршаған орта тазалығының «шаңын қағып алуға» шықты.

Иә, «Тазалық табалдырықтан басталады» демекші, туған жердің тазалығына жауапкершілікпен қарау – әрбір азаматтың басты міндеті. Тазалықты жанына серік қылған қала халқының сенбілік сайын бір кісідей атсалысып, ортақ мекеннің бір жасарып қалуына септігін тигізуі – көңіл қуантатын жайт. Орталық көшелер мен әлеуметтік нысандардың айналасын тазартып, қоқыс қалдығын жинаған тазалық жанашырлары қаламыздың көркеюіне өз үлесін қосып келеді.

«Таза Қазақстан» акциясының мақсаты - аты айтып тұрғандай айналамызға көңіл бөліп, саябақ пен гүлзарларды аялап, қаламызды, қала берді тұратын жерімізді таза ұстауға шақыру. Экологиялық мәдениетті қалыптастыру аясында өткізілген сенбілікке мемлекеттік мекемелердің, білім ордаларының, балабақша қызметкерлерінен тұратын топ белсене қатысты. Атап айтқанда, «Жылыоймұнайгаз» мұнай-газ өндіру басқармасының, «РИП-газ» ЖШС, «ПромГаз» ЖШС-ның, аудандық әкімдіктің дербес бөлім қызметкерлері атсалысты. Ұйымшылдықпен жүргізілген сенбілік нәтижесінде қаладан 5 тонна қоқыс қалдықтары жиналып, арнайы полигонға жеткізілді.

Д.ІЗБАСАРҚЫЗЫ

Қазір біз әлемді АЭС-ы барлар және АЭС-ы жоқтар деп екіге бөліп қарайтын болдық. Уақыт соған жеткізді. Атом энергиясын қолдану тәуелсіздік алғалы арагідік айтылып қалушы еді. Тіпті бірқатар алғышарт та жасалды. Курчатовта, Алматыда, Ақтауда реакторлардың іске қосылуы – соның дәлелі. Бірақ мәселе Қасым-Жомарт Тоқаев билікке келгеннен кейін белсенді қозғала бастады.
Мемлекет басшысы энергия тапшылығы алқымнан алғалы тұрған шақта атомсыз алға жылжудың мүмкін еместігін айтты. Кәнігі сарапшылар да кәсіби дәлел келтірді. Әлем тәжірибесіне үңілсек те, атом туралы әңгіменің бекер айтылмағанын бағамдаймыз. Оңтүстік Корея 2038 жылға дейін 6 жаңа реакторды іске қосуды жоспарлап отырған көрінеді. Елде қазір 23 энергоблок жұмыс істейді және олар бүкіл электр энергиясының үштен бір бөлігін өндіреді. Сонымен қатар атом энергетикасы тариф өсімін де шектей алып отыр дейді кәріс шенділері. Егер осы күнге дейін көмір арқылы энергия тұтынып отырған болса баға қазіргіден 17 есе қымбат болады екен. Францияда да жақын арада осыншама реактор салынбақ. Бұл елде атом энергетикасын дамыту 100 мыңға дейін жұмыс орнын құруға жол ашады. Ядролық энергия өндіруден көшбасшы саналатын Францияда қазір 50-ден аса реактор жұмыс істеп тұр. Жақын жылдары тағы алтауының құрылысы басталады дедік қой, соған 100 мыңға жуық адам жұмылдырылмақ. Жалпы алғанда, атом электр стансасын салу және пайдалану мынадай игіліктерді туындатады:

• Тікелей және аралас салаларда бірнеше мың жұмыс орны ашылады;

• Ауаға таралатын зиянды зат мөлшері азаяды;

• Электр энергиясы бұрынғыдан да қолжетімді бола түседі;

• Әлеуметтік лифт күшейеді;

• Реактор маңайындағы елді мекендердің инфрақұрылымы жақсара түседі.

«Бір қызығы, елде жаңа реакторлар салу бағдарламасы жа¬рияланған кезде, көптеген аймақ атом электр стансаларын өз аума¬ғында орналастыру құқығы үшін кү¬ресті бастап кетті. Бұл – жергілікті деңгейдегі құлшынысты көрсететін маңызды белгі. Өйткені АЭС құрылысынан өңірге мультип¬ли¬кативті әсер болатынын олар жақсы түсініп отыр», дейді I2EN халық¬аралық атом энергиясы инс¬ти¬тутының директоры Ян ван дер Лее.

«Ұлттық ядролық орталық» бас инженерінің орынбасары Денис Зарваның сөзінше, дәл қазір елімізде энергия тапшылығының алапат қарқынмен өріс алып келе жатқаны жасырын емес.

«Шынын айтқанда, елдегі жылу электр стансалары өзінің ақырғы ресурстарын сарқып пайдаланып жатыр. Жылу электр стансалары маңындағы радиа¬циялық сәуле АЭС маңындағы сәуледен (табиғи нормаға сәйкес) бес есе артық. Себебі көмір¬де та¬биғи радионуклидтер бар, ол жанғыш өнімдермен бірге атмосфераға таралады. Оның үс¬тіне біздің алдымызда 2060 жыл¬ға таман көміртегі бейтарап¬ты¬ғына қол жеткізу міндеті де тұр. Біз үшін атом энергетикасы таңсық нәрсе емес. Мәселен, Ақтауда әлем елдері арасында алғашқылардың бірі болып жылдам нейтрондағы тәжірибелік-өнеркәсіптік реактор жұмыс істеді. Қазір де үш реакторымыз бар», дейді маман.

Оның айтуынша, кадр мәселесінен де кемшілік болмауға тиіс. Өйткені дәл қазір отандық атом саласында 17 мың маман еңбек етіп жүр.

«Үкімет те атом энергетикасы¬ның жаңа мамандарын даярлауға ден қойды. Қазір де жоғары білімді азаматтарымыз бар. Қай реакторды таңдамасақ та, оның маман дайындайтын құзыреті біздің пайдамызға жұмыс істейді. Бізге ел экономикасын дамыта түсу үшін энергия көздерін әртараптандыру өте маңызды. 2025 жылға дейінгі энергетикалық баланста 26,5 ГВт жаңа генерация енгізу жоспарланған. Бұған генерацияланған базалық қуаттылықтың 10 пайызын беретін АЭС те қосылады деп үміттенеміз», дейді Денис Зарва.

«Ядролық физика институты» бас инженерінің орынбасары Асхат Бекбаевтың сөзінше, АЭС-ке қатысты күдік-күмәнді объективті фактілермен сейілтуге болады. «Біріншіден, құрылыс және атом электр стансасын пайдалану кезіндегі басты басымдық қауіпсіздікке беріледі. АЭС құнының 40 пайызы қауіпсіздік жүйесіне бағытталады. Екіншіден, еліміздегі АЭС құрылысында III және III+ санатына тиесілі техно¬логиялық құрылғыларды пай¬даланады. Мысалы, Черно¬быль¬дегі АЭС – 1977 жылы, Фукусима АЭС-і 1971 жылы салынған. Үшін¬шіден, статистика бойынша атом электр стансаларында аса қауіпті апат 10 миллион жылда бір мәрте ғана болуы мүмкін. Бұл ретте жылу электр орталықтарындағы апаттың туындау ықтималдылығы 80 есе жоғары», дейді маман. Сала сарапшыларының сөзі¬нен ұққанымыз, ядролық реактор кө¬мегімен аз отын шығындай отырып көп энергия алуға, тұтынуға болады. Бұл – тиімді әрі экономикалық тұрғыдан пайдалы.

«Егер біз жеткілікті қуатты¬лық¬пен АЭС тұрғызар болсақ өз қажеттілігімізді жауып, тіпті АЭС-і жоқ көрші елдерге экспорттай да аламыз. Қуаттылық бойынша да, электр энергиясының бағасы бо¬йынша да тұрақты бола түсеміз», дейді атом және термоядролық энергетика саласының зерттеушісі Инеш Кенжина.

Бүгін, 12 қыркүйекте «Келешек» кәсіподақтар Федерациясы кеңесінің ұйымдастыруымен жастар арасында атом электр станциясын салу туралы ақпараттық-түсіндіру жұмыстары өтті.

«Келешек» кәсіподақтар Федерациясы кеңесінің басшысы Еділ Ұзақбай жастармен тілдесіп, С.Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университетінен спикерлер — Ақмарал Әбдешқызы, Владимир Александрович, Асылбек Шахмұратұлы, Райхан Тауфихқызы дәрісті жалғастырды.
Жиында атом электр станциясын салудың тиімділігі, не үшін қажет, маңыздылығы, өзге электр стансаларының экологияға зияны туралы жан-жақты айтылды.

Жалпы АЭС-тің артықшылықтары мен маңыздылығы туралы сөз қозғағанда мен мына бір жағдайларды басым айтқым келеді.

АЭС үлкен көлемде электр энергиясын өндіре алады, әсіресе халық саны көп аймақтар үшін маңызды. Сондай-ақ, атом электр станциялары парниктік газдарды аз шығарады, бұл климаттың өзгеруіне қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Тұрақты түрде энергия өндіре алады, бұл жел немесе күн энергиясымен салыстырғанда маңызды артықшылық.

Ал, кемшіліктеріне келер болсақ, АЭС апат жағдайында үлкен қауіп тудырады. Чернобыль мен Фукусима апаттары оның ауыр зардаптарын көрсетеді. Сонымен қатар ядролық қалдықтарды қауіпсіз сақтау үлкен проблема болып табылады. Олар жүздеген, тіпті мыңдаған жылдар бойы радиациялық қауіп төндіруі мүмкін. Меніңше, АЭС салу және оны іске қосу өте қымбат, сонымен қатар оны дұрыс басқару үшін жоғары білікті мамандар қажет.

Өз басым АЭС-тің артықшылықтары мен кемшіліктерін осылай қарастырдым, бұл энергия көзі кейбір жағдайларда тиімді болуы мүмкін, бірақ ол үлкен жауапкершілік пен мұқият жоспарлауды талап етеді. Қазақстанда АЭС салу идеясына қатысты пікірімде екі жақты көзқарас бар. Қолдайтын себептерім төмендегідей:

1. Энергетикалық тәуелсіздік: АЭС Қазақстанның энергетикалық тәуелсіздігін арттыруға көмектеседі. Қазіргі уақытта елде электр энергиясы негізінен көмірден өндіріледі, ал атом энергиясы бұл саладағы әртараптандыруға ықпал ете алады;

2. Экономикалық тиімділік: Ұзақ мерзімді перспективада АЭС арзан әрі тұрақты энергия көзі болуы мүмкін. Бұл ел экономикасының дамуына және өнеркәсіптің өсуіне үлес қосады;

3. Технологиялық даму: АЭС салу жоғары технологиялық саланы дамытуға, ғылым мен техниканың алға жылжуына септігін тигізеді. Ал АЭС салуды қарсы себептерге мыналар жатады:

1. Қауіпсіздік мәселелері: АЭС-тің апаттық жағдайлары үлкен қауіп төндіреді. Қазақстанда бұл салада тәжірибе аз болғандықтан, қауіпсіздік мәселелеріне ерекше назар аудару қажет;

2. Қоғамдық пікір: Халық арасында АЭС-ке деген сенімсіздік пен қорқыныш бар, бұл идеяны жүзеге асыруда қиындықтар тудыруы мүмкін;

3. Экология: Ядролық қалдықтарды сақтау және олардың қоршаған ортаға әсері үлкен мәселе. Қазақстанның экологиялық жағдайын ескере отырып, бұл қосымша салмақ болуы мүмкін.

Осы себептерді ескере отырып, АЭС салу идеясын қолдауға болады, бірақ ол жан-жақты талдау мен кеңесулерді қажет етеді. Халықтың мүддесін ескеру және қауіпсіздік мәселелерін шешу басты орында болуы керек.

АЭС салу экологиялық тұрғыдан қарағанда екі түрлі сипатқа ие: бір жағынан ол таза энергия көзі ретінде көрінеді, ал екінші жағынан, оның экологиялық қауіп-қатерлері де бар. Менің алаңдаушылығым ең алдымен ядролық қалдықтарды қауіпсіз басқару және АЭС-тің апаттық жағдайында экологияға келтірілетін зиянмен байланысты. Бұл мәселелер дұрыс шешілмеген жағдайда, АЭС салу экологиялық тұрғыдан қауіпті болуы мүмкін. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қатал реттеу, үнемі мониторинг және заманауи технологияларды қолдану қажет.

АЭС салу Қазақстан экономикасына маңызды оң әсерлер әкелуі мүмкін, бірақ бұл үлкен тәуекелдер мен шығындарды талап етеді. Бұл шешімді қабылдаған кезде барлық ықтимал салдарды жан-жақты бағалау қажет. Қоғамдық пікірді ескеру АЭС салу орны туралы шешім қабылдауда маңызды рөл атқарады. Бұл халықтың сенімін арттырып, жобаның әлеуметтік және саяси тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажет. Әрі қарайғы процестерде жергілікті тұрғындармен ашық диалог жүргізу, олардың алаңдаушылықтарын тыңдау және ескеру маңызды.

Қорытындылай келе, атом электр станциясын салу энергетикалық тәуелсіздікке және климаттың өзгеруіне қарсы күреске оң әсер ете алатын маңызды шешім болып табылады. Алайда, қауіпсіздік мәселелері, радиоактивті қалдықтарды басқару және қаржылық шығындар сияқты маңызды факторлар да бар.

Сондықтан, АЭС құрылысына қатысты шешім қабылдау барысында экологиялық, экономикалық және қауіпсіздік аспектілерін мұқият қарастырып, халықтың пікірін ескеру қажет. Бұл ұзақмерзімді пайда мен ықтимал тәуекелдерді теңестіру үшін маңызды.

Жәнібек ТАУАНОВ,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті

қолданбалы экология мамандығының магистранты

Атыраулықтар шілденің шіліңгір ыстығында салқындатқыштарды жиі пайдаланатындықтан электр энергиясын тұтыну көрсеткіші күннен-күнге артып жатыр, деп хабарлайды AtyrauPress тілшісі.
Энергияға деген бүгінгі сұранысты АЭС өтей ала ма? Біз бұл сауалды «Атырау-Жарық» АҚ бірінші вице-президенті Қуат Сисенғалиевке қойған едік.

– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы биылғы халыққа Жолдауында айтқандай, қазір әлемде энергия тапшылығы күшейіп барады, - дейді ол. – Елімізге сенімді және экологиялық таза қуат көздері аса қажет.

"Сондықтан біз атом энергетикасын дамытуға баса мән беруіміз керек деп ойлаймын. Себебі экономикамыз күн өткен сайын мол энергияны қажет етуде. Мұндай сұранысты атом энергетикасы қамтамасыз ете алады" деген болатын Президент.

Атырау өңіріне келсек, мұнда тұрғындар шілдеде 240 миллион кВт электр энергиясын тұтынған. «Атырау Жарық» АҚ тұтынушыларды электр энергиясымен толық қамтыған. Өңірде 9400 жоғары кернеулі әуе электр желісі тартылған, 77 қосалқы станса мен 1674 трансформаторлы пункт жұмыс жасайды. Онда 1415 адам еңбек етеді. Тұрғындар шілденің ыстығында салқындатқыштарды жиі пайдаланатындықтан электр энергиясын тұтыну көрсеткіші артады. Біз халықтың қажеттілігін толық өтедік. Биыл жоғары кернеулі әуе электр желілері күрделі жөндеуден өтуде.

Атап айтсақ, 110 кВ 308, 35 кВ 65, 6/10 кВ 221, 04 кВ 100 шақырым. Сондай-ақ 1,6 шақырым кабель желісі мен 14 қосалқы стансада күрделі жөндеу жүреді, 32 трансформаторлы пункт ауысады.