Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы «Әділетті Қазақстан: Бәріміз және әрқайсымыз үшін» Жолдауында мемлекеттік органдардың жұмысында ашықтық пен есеп берушілікті арттыруға, сондай-ақ қоғамдық бақылауды күшейтуге шақырса, 2024 жылғы «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағыты» атты Жолдауында Президент сыбайлас жемқорлықтың экономикалық өсімге кедергі екенін айтып, жемқорлық қылмыстары үшін жауапкершілікті күшейтуді және сот жүйесінің тәуелсіздігін арттыру арқылы әділдікті қамтамасыз етуді баса айтты.
2025 жылдың 21 тамызында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асыру мақсатындағы ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Атырау облысы бойынша департаментінің басшысы, Әдеп жөніндегі кеңес төрағасы Нұрлан Еркебаевтың төрағалығымен, жауапты әрі жастарды тәрбиелеуде маңызды сала болып табылатын – спорт және білім салаларындағы мемлекеттік органдар мен оларға қарасты барлық мекемелердің жауапты тұлғаларына өткен жиында осы мәселелер атап өтілді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті күшейту, сонымен бірге осындай қылмыстар үшін мемлекеттік қызметшілер, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген және оған теңестірілген. Сондай-ақ жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын және лауазымды адамдардың жауаптылықтары мен оның салдары туралы өзекті мәселелерді түсіндіруді мақсат еткен жиында уәкілетті орган басшысы Н. Еркебаевпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлықтың заманауи аспектілері, сыбайлас жемқорлықтың типтері мен түрлеріне жеке-дара тоқталды.
Үстіміздегі жылы аталған басқарма басшысының қызметін атқарған тұлға сыбайлас жемқорлық қылмысы үшін кінәлі деп танылған болатын. Осындай фактілердің алдын алу және оны болдырмау мақсатында Департаментпен профилактикалық қызметті одан әрі күшейткенін аңғаруға болады. Мұндай шараларда қызметшілермен ситуациялық талқылаулар жүргізіліп, өзекті болып табылатын сыйлық беру және оны алу, жақын туысқандарының бағынысты қызметтерде жұмыс істемеу бойынша қойылған тыйымдар жөнінде қолданыстағы заңнама талаптары да баяндалып өтті. Мәселен, жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген немесе оларға теңестірілген адамдар және олардың отбасы мүшелері хабардар етілмей келіп түскен, сондай-ақ олар функциясын атқаруы үшін алған сыйлықтар сыйлықтың алынған немесе адамға сыйлықтың алынғаны туралы мәлім болған күннен бастап күнтізбелік жеті күн ішінде мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі уәкілетті органға өтеусіз берілуі керек. Ал аталған адамдарға нақ сондай мән-жайларда көрсетілген қызметтерге қызмет көрсетілген күннен бастап не адамға қызметтің көрсетілгені туралы мәлім болған күннен бастап күнтізбелік жеті күн ішінде республикалық бюджетке ақша аудару арқылы ақы төленуі тиіс екен. Сыйлықты мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі уәкілетті органға берген адам жоғары тұрған лауазымды адамды хабардар ете отырып, оны «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес айқындалған құны бойынша, мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі уәкілетті органмен жасалатын сатып алу-сату шарты негізінде сатып алуға құқылы, ал сыйлықтарды сатудан түскен ақша республикалық бюджетке аударылады.
Бұл кездесуде еліміздің және облысымыздың осы мәселеге қатысты статистикалық цифрлары да назардан тыс қалмады және бағынысты қызметшілердің сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін басшылардың жауапкершілігін күшейтуге ерекше назар аударылатындығы көрінді. Мысалы, Атырау облысы бойынша 2023 жылдан бастап сыбайлас жемқорлық қылмысы үшін 12 бағынысты адамның қылмыс жасағаны үшін басшылық ететін мемлекеттік қызметшілері жазаға тартылған болатын. Ал жалпы республика бойынша осы заңнама нормасы енгізілгеннен бастап 36 саяси қызметші жұмыстан босату туралы өтініш берген болса, оның 16-сы қабылданып, қалғандары тәртіптік жауапкершілікке тартылды. 2024 жылы жалпы 271 саяси қызметшіге 292 тәртіптік жаза қолданылған. Сондай-ақ еліміздегі осы қылмыстар үшін сотталғандардың жастық құрамы, лауазымдық санаттары да көрсетілді. Жемқорлықпен құрықталғандардың ауыр жазаға тартылып, қоғамға, отбасылық құндылықтарға да тиетін кері салдары туралы түсінік берілді.
«Transparency International» ұйымының 2024 жылғы Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде Қазақстан 180 елдің ішінде 93-орынға жайғасқан. Бұл көрсеткіш 2023 жылмен салыстырғанда 13 сатыға жоғары екендігін көруге болады. Орталық Азия бойынша еліміз жақсы көрсеткішке ие болғанымен, бұл дертпен күрестің әлі де үздіксіз жүргізілуі тиістігін ұмытпауымыз керек. Бұған қоса мүдделер қақтығысын болдырмау мақсатында мемлекеттік органдардағы «Е-қызмет» жүйесіне бір мемлекеттік органда жұмыс істейтін қызметшілер арасындағы туыстық байланыстарды анықтауға арналған функционал қосылу үстінде екені де аталып өтті.
Сонымен қатар «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңға өзгерістер енгізіліп, ендігі кезекте заң талаптарын бұзғаны немесе әдеп нормаларын сақтамағаны үшін жұмыстан шығарылған тұлғалардың мемлекеттік қызметке қайта оралуына уақытша шектеу қойылады. Бұл шектеу әсіресе басшылық қызметтерге үміткерлер мен ауырлығы орташа қылмыс жасағандар үшін күшейтілуінің басты мақсаты – мемлекеттік қызметтің беделін арттырумен қатар ондағы сыбайлас жемқорлық тәуекелін азайту. Атап өту қажет, осындай соңғы заңнамалық өзгерістерге сәйкес, мемлекеттік қызметшілердің, әскери қызметшілердің, арнайы және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің ойын мекемелеріне баруына да қатаң тыйым салынған еді. Құмар ойындардың қаржылық проблемалар мен сыбайлас жемқорлыққа әкелу қаупі жоғары болғандықтан бұл бастама қолдау тапқан болатын. Аталған тыйымды бұзғандар жұмысынан босатылатыны да тыйым сақталуына оң әсер етері сөзсіз. Бұдан басқа түзетулерде бұрынғы лауазымда тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін мемлекеттік қызметшіні тәртіптік жауаптылыққа тарту мүмкіндігі көзделгені де сөз болды.
Аталған кездесуде облыс әкімі аппараты басшысының орынбасары Ербол Жұмабай және облыстық Дене шынықтыру, спорт және туризм басқармасының басшысы Нұрбол Сыдықов пен облыстық Білім беру басқармасының басшысы Марат Абуовтер спикер ретінде сөз сөйлеп, ұсыныстарын айтты.
Жиын соңында мемлекеттік орган басшысына жемқорлық тәуекелдеріне тұрақты мониторинг жүргізу, қоғамдық бақылауды күшейту және әрбір қызметкердің арасында адалдық қағидаттарын нығайту бойынша нақты тапсырмалар беріліп, мемлекеттік функцияларды атқаруға теңестірілген тұлғаларға да бірқатар ұсынымдар айтылды.
ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің
Атырау облысы бойынша департаменті
