Алимент – «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодексіне сәйкес (әрі қарай - Кодекс), бір адамның оны алуға құқығы бар басқа адамға ұсынылатын міндетті ақшалай немесе материалдық асырау. Яғни, заң жүзінде бекітілген төлем, одан жалтару - заңға қайшы әрекетсіздік.
Ақпарат құралдарынан алынған соңғы деректерге сүйенсек, еліміз ажырасудан әлем бойынша екінші орында тұрғаны жарияланды. Ажырасу көп болғандықтан, алимент төлеуі тиіс борышкерлер қатары да жыл санап артып келеді. Туған баласынан безген безбүйрек әкелер мен аналардың балаларын жастайынан «тірі жетім» атандырып, өз қанынан жаралған ұрпағына қатыгездік жасауы көңілге қаяу салмай қоймайды. Осындай қоғамдық ауыр мәселеден балалар зардап шегіп отыр.
Жалпы Атырау облысы әділет департаментінде 6 мемлекеттік сот орындаушысы, Атырау облысы жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасында 72 жеке сот орындаушысы қызмет атқарады. Күні бүгінге облыс бойынша жеке және мемлекеттік сот орындаушыларының өндірісінде алимент өндіру туралы 10227 атқару құжаты болса, оның 5512-сі мерзімді орындалуда, яғни жұмыс орындарынан ұсталып жатса, 1803 құжат бойынша борышкерлер өз еркімен төлеуде. Дегенмен, 197 қаскөй борышкерлермен алимент мүлдем орындалмауда. Олардың берешегі 231 274 547 теңгені құрайды.
Ал, республика бойынша биылғы бірінші жартыжылдықта өндірілген 18 млрд соманың 107 млн-нан астам қаржысы Атырау облысына тиесілі.
Алимент өндіру туралы атқару құжатын орындамаған борышкерді Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің 669-бабына сай әкімшілік хаттама толтырылып, сотқа қарауға жолданады. Бұл бапта - яғни сот актілерін, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органдардың қаулыларын орындамау - жеке тұлғаларға он айлық есептік көрсеткіш, ал лауазымды адамдарға жиырмаға дейінгі мөлшерінде айыппұл салуға, не бес тәулікке дейін әкімшілік қамауға алуға алып келеді. Биыл 178 борышкер әкімшілік жауапкершілікке тартылып, 127 борышкер әкімшілік қамаққа алынды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 139-бабымен - Ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегiз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп-бағуға сот шешiмi бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамауы не кәмелетке толған еңбекке қабілетті адамның өзінің еңбекке қабілетсіз ата-анасын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден үш айдан астам жалтаруы не еңбекке қабілетті адамның еңбекке қабілетсіз және материалдық көмекке мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден алты айдан астам жалтаруы – екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Сонымен қатар сот орындаушысы ҚР-ның «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы» Заңының 32-бабына сай Атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету жөнiндегi шаралардың барлығын дерлік қолданады, оның ішінде жылжымалы, жылжымайтын мүлкіне тыйым салу, Заңның 33-бабына сай борышкер алиментті үш айдан астам орындамаған кезде Қазақстан Республикасынан шығуын уақытша шектеу туралы қаулы шығаруға құқылы, ал өндіріп алушының өтініші бойынша осындай қаулы шығаруға міндетті. Заңның 34-бабына сай алименттер өндіріп алу туралы атқарушылық құжаттар бойынша берешек жиналып қалған жағдайда борышкерге лицензиялар, рұқсаттар және арнайы құқықтар беруге, оның ішінде жүргізушілік куәлігіне уақытша тыйым салу туралы, сондай-ақ борышкерге бұрын берілген лицензиялардың, рұқсаттар мен арнайы құқықтардың қолданылуын тоқтата тұру туралы сотқа ұсыныс жібереді. Ол дегеніміз - борышкердің автокөлік жүргізу куәлігін алимент төлегенше уақытша алып қою.
Оған қоса, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі және ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі арасында 07.06.2017ж. №689 №153 санымен «Алимент бойынша үш айдан астап берешегі бар тұлғаларды еңбекпен қамту мәселесі бойынша өзара іс-қимыл тәртібін бекіту туралы» бірлескен бұйрық бекітілді. Осы бұйрық негізінде борышкерлерге жұмыспен қамту орталығына есепке тұруға хабарлама беріліп, орталық тауып берген жұмысқа борышкер барудан бас тартқан жағдайда борышкер әкімшілік, қылмыстық жауапкершілікке тартылуы тиіс.
Мәселен, осы жылы өңірде 5 борышкер алименттен жалтарғаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Борышкерлер ҚР ҚК-нің 139-бабымен кінәлі деп танылып, оларға 1 жыл мерзімге бас бостандығын шектеу жазасы тағайындалды. Борышкерлердің бірінде 2 млн 500 мыңнан астам, екіншісінде 3 млн 500 мыңға жуық, үшіншісінде 3 млн 800 мыңға жуық, төртіншісінде 5 млн 300 мыңға жуық, бесіншісінде 7 млн 700 мың теңгеге жуық қарыз жиналып қалған.
Айталық, азамат И.С. 2018-2019 жылдар аралығында өз еркімен алимент төлеп отырса, кейін төлемеген. Ол 2019-2022 жылдары бір жеке кәсіпкерлікте қызмет атқарып, еңбек ақысын қолма-қол алып отырған, алайда жеке қажеттілігіне жұмсап, алимент төлеуден жалтарған. Ол жұмыс орнынан босатылғаннан кейін тиісті құзыретті мемлекеттік органдарға барып, жұмысқа орналасуға мұқтаж адам ретінде тіркелмей, жұмыста жоқ екенін сылтауратып, алимент төлеу міндетін қасақана орындамаған.
Осы тәрізді азамат Б.Қ.-да 2024 жылдың қыс айынан бастап жалдамалы жұмыс істеген, айына 120-150 мыңдай табыс тауып тұрса да, алимент төлеуден жалтарған. Ол да жұмыссыз ретінде тіркелмеген.
Сондай-ақ азаматша В.С. жолдасының «балаларды көрсетпейді» деген желеумен алимент төлеуден бас тартқан. Ол да жұмыссыздық бойынша құзырлы мекемеге тіркелмеген. Байқасаңыздар, бұлардың барлығы да өздерін жұмыссыз ретінде көрсетіп, алименттен жалтаруды мақсат еткен.
Олар бір жыл бойына бас бостандығын шектеумен қатар, 100 сағат мәжбүрлі еңбекке тартылуға міндеттелді. Осы уақыт ішінде оларға мінез-құлқын бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті органға хабарламай тұрақты тұрғылықты жерін ауыстыруға, хабарламасыз тұрағынан тыс жерлерге кетуге, құмар ойын, алкогольдік ішімдік ішілетін жерлерге баруға тыйым салынды. Егер борышкерлер ҚР ҚК-нің 44-бабы 3-бөлігіне сай, бас бостандығынан шектеуді өтеуден қасақана жалтарған жағдайда оның өтелмеген мерзімі бас бостандығынан айыруға ауыстырылады.
Алимент – қарыз емес, парыз! Әрбір алимент бойынша берешегі бар ата-ана осыны жете ұғыну керек. Оның артында өз ұрпағының өмірі бар екенін әсте естен шығармаған жөн.
Нұрлыбек Бақтығалиұлы,
облыстық Әділет департаментінің
Сот орындаушылардың қызметін реттеу және
бақылау бөлімінің бас маманы
