Біз оны байқамасақ та, денсаулыққа қауіп төндіретін фактордың бірі. Артық салмақ - семіздікті тудыратын және жүрек-қан тамырынан бастап қант диабетіне дейінгі көптеген ауруларға жол ашады. Тамақтан алынған энергия ағзаға енгеннен кейін «жанбайтын» болса, майлы тін ретінде жиналып, семіздікті тудырады.
Зияны мен зардабы
Артық салмақ пен семіздіктің зияны төмендегідей:
1. Мотивацияның болмауы,
2. Буындардағы, әсіресе тізедегі ыңғайсыздық,
3. Жамбас ауруы,
4. Омыртқаның ауыруы,
5. Арқа ауруы,
6. Тұрақты шаршау,
7. Тыныссыз қалу
8. Баспалдақпен көтерілудің қиындауы
9. Жүгіре алмау,
10. Жылдам жүрудің қиындауы,
11. Үлкен өлшемді киім киюге мәжбүр болу,
12. Жас болса да өз қатарынан үлкен көріну.
Семіздікті тудыратын көптеген себеп бар:
•Әрекетсіздік,яғни қимыл-қозғалыстың жоқтығы және дененің көп калория тұтынуы, генетикалық бейімділік, инсулинге төзімділік, стресс, гормоналды бұзылулар (өсу гормоны, қалқанша без, гипофиз және бүйрек үсті безі проблемалары), эмоциялық себептер.
Генетикалық бейімділігі бар адамдар өмір салтына мән бермесе, салмақ қосады. Салмағына мән беретін ондай жандар семіздіктен арыла алады.
Эмоционалды себеппен тамақтанатын және соған байланысты салмақ қосатындар психологиялық қолдау алуы керек.
Артық салмақ қоспау үшін келесі шараларды қолдануға болады:
• Жатар алдында тамақ ішпеу,
• Белсенді болу және спортпен шұғылдану,
• Дайын тағамдардан бас тарту,
• Көмірсулар мен майлы тағамдарды көп тұтынбау.
Артық салмақтың ең үлкен триггерлерінің бірі - ретсіз және дұрыс ұйықтамау. Ересек адамға күніне орташа есеппен 6-8 сағат аралығында жақсылап ұйықтау керек. Ағзаның тынығуы мен жаңаруы үшін құнды саналатын ұйқы жеткіліксіз болса немесе денсаулыққа зиян келтірсе, зат алмасу жылдамдығы төмендеп, салмақ қосуға бейімділік пайда болады.
Спорт салмақтан арылтады
Салауатты және теңгерімді тамақтануды қалайтындар күніне 2-3 сыбаға сүт және сүт өнімін, 7-8 сыбаға көкөніс пен жеміс, тамақпен бірге 1-2 тілім дәнді нан, күніне 1-2 сыбаға наннан басқа жарма тобындағы тағамдар, 2-3 сыбаға ет, тауық немесе балық және бұршақ дақылдарын тұтынуына болады.
Физикалық белсенділік деңгейіңізді арттырыңыз. Тамақтанудан басқа, денсаулық пен дене пішінін сақтаудың тағы бір қажетті шарты – спорт пен денешынықтыру. Бұл мақсатта фитнес жаттығулары, жүзу, жаяу жүру немесе үйде жасауға болатын қарапайым дене шынықтыру жаттығуларына көңіл бөлу керек. Аптасына кем дегенде 2-3 күн спортпен шұғылданып, оны күнделікті өмір салтына айналдыру - денсаулықты сақтауға әрі аурудың алдын алуға, әрі салмақты бақылауда ұстау үшін өте тиімді.
Суды көп ішу керек
Талшық құрамы жоғары тағамдар - жаңа піскен жемістер мен көкөністер және тазартылмаған дәндер мен жаңғақтар. Оларды тамақтану жоспарына қосу талшыққа деген қажеттілікті толығымен қанағаттандыруға септігін тигізеді.
Дәрумен мен минералдарға деген қажеттіліктеріңізді қамтамасыз етіңіз.
Бұл тұрғыда көкөністер мен жемістерді жеткілікті мөлшерде тұтынуға, майлы дақылдардың күніне бір сыбағасын қабылдауға және кальций көзі – сүт пен сүт өнімдеріне басымдық беру керек.
Метаболизмді тездететін және салмақ жоғалтуды жеңілдететін пробиотикалық бактериялары көп тағамдар - йогурт, айран, ірімшік, маринадталған қияр сияқты ашыту нәтижесінде әзірленген тағамдар. Осы себепті күнделікті тамақтануда осылар болу керек.
Салмақты бақылауда ұстап тұру үшін күніне кемінде 2 - 2,5 литр су ішу керек және компот, шәй, айран сияқты сұйық сусындарды бұл мөлшерге қоспау қажет.
Жарамды тағамдар ғана таңдалуы тиіс. Салмақты бақылауға кедергі келтіретін зиянды заттың орнына, шикі орман жаңғағы, бадам секілді жаңа піскен және кептірілген жемістер, қуырылған ноқат сияқты салауатты тағамдарды қалыпты мөлшерде таңдаған жөн. Олар қоректік заттарды қанағаттандыруға және қажетсіз энергияны тұтынудың алдын алуға үлес қосады.
Артық салмақты жылдам тастауға тырыспаған жөн. Одан арылғысы келетін адам шыдамдылық пен табандылық танытуы керек. Бұл ретте салмақ тастауды ғана емес, сонымен қатар салауатты түрде одан құтылуды мақсат тұтуы қажет.
Г.Мұздақова,
аудандық санитариялық-эпидемиологиялық
бақылау басқармасының жетекші маманы
