Abai.kz ақпараттық порталында 2022 жылғы 24 наурызда Гүлназ Шамқызының Қазақстан Республикасы орталық мемлекеттік архивінің құжаттары негізінде дайындалған «Жауапкершілік арқалаған ғалым» атты жерлесіміз, филология ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Жазушылар және Журналистер одақтарының мүшесі Қабиболла Сыдиықовтың өмірі мен шығармашылық жолы жайлы жазылған мақаласы жарық көрді. Онда, ең алдымен, Қабекеңнің өз қолымен жазып кеткен өмір-дерегінен дәйектер келтіреді.
Алғашқы еңбек жолы...
Автордың жазуынша, Қабекең 1934 жылдың 18 наурызында сол кездегі Жылой ауданының (қазіргі Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы) Қарақұм ауылында кедей-шаруа отбасында дүниеге келген. Әкесі Сыдиық Ишанұлы ауыл молдасынан хат танып, аңшылықпен айналысса, шешесі Ағия Кеңесқызы үй шаруасындағы адам екен. Балалық шағы Қарақұм алқабында өтіп, бірнеше мектепте оқыған, тұңғыш табалдырық аттаған алтын ұясы - Құлсары поселкесіндегі Куйбышев (1-6класс), кейін Аманкелді (7кл.) және Абай атындағы орта мектептерде (8-10кл.) білім алады.
Біздің назарымызды аударғаны – Гүлназ Шамқызының Қабекең жайлы келтірген мына бір деректері еді: «...бала кезінен өлең жазуға құштар болып, 15 жасында «Социалистік ауыл» газетінде «Халқыма оқылмасам, қандай пайда?» (1949) деген сықақ өлеңі жарық көрді. Алғашқы қызметін Гурьев облысының Жылой ауданындағы «Алға Коммунизм» газетінде тілші болудан бастаған және мәдениет, өндіріс, ауыл шаруашылық саласы бойынша мақалалар мен фельетондар жазған». Кейін аудандық білім саласында жұмыс жасағандығын жазады. Тарқатып айтсақ, Аманкелді, Макаренко, Пансион және Микоян атындағы жетіжылдық мектептердің 5-7 кластарына қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі ретінде дәріс беріп, қоғамдық жұмыстарға да белсенді араласады.
Бұл жерде бізді қызықтырғаны – Қабиболла Сыдиықовтың тырнақалды туындысының жарық көрген басылым мен алғашқы еңбек жолын бастаған газет редакциясының атауы еді.
Егер тарихқа көз жүгіртсек, онда «Кең Жылой» газеті 1937 жылдың шілдесінен «Социалистік ауыл» деген жаңа атаумен шыға бастағанын көреміз. Басылымның бұл аты 1952 жылға дейін сақталады. Жаңа Ұлу жылының қаңтарының ортасынан аудандық газет бірнеше жылдар бойына «Коммунизмге алға, Вперед к коммунизму» деген атпен қазақ және орыс тілдерінде шығарылады. Ал 1965 жылдың 1 маусымынан бастап аздаған үзілістен кейін «Ембі» деген жаңа есіммен қайта жарық көреді. Демек, бұл жерде Гүлназ Шамқызының айтып отырғаны 90 жылдан астам тарихы бар, ауданның шежіресі – қазіргі «Кең Жылой» газеті. Ақын, ғалым жерлесіміздің мұрағатта қалдырған жазбасынан, оның алғашқы еңбек жолын аудандық төл басылымда бастағанын оқимыз. Және де қазыналы Қосшағыл мен Құлсары кәсіпшілігімен танылған мұнайлы өңірдің өркендеген өндірісі мен ауыл шаруашылығы және мәдениет саласында қалам тербеп, тіпті фельетоны да жарық көріпті.
Демек, кез келген тілшінің батылы бара бермейтін журналистік жанрда жазғанына қарағанда, Қабиболла Сыдиықовтың қаламы қарымды болғанға ұқсайды. Бұл дерек рас болса, әрине, онда біз үшін зор мақтаныш!
Мұғалім бе, тілші ме?
Рас, байырғы басылым жайлы сөз қозғалғанда, бұрын мұнда ақиық ақын Меңдекеш Сатыбалдиевтің аз ғана уақыт қызмет еткенін білетін едік. Бірақ, неге екенін қайдам, Қабиболла Сыдиықов жайлы мұндай дерек айтылмай келді. Шамасы ғалымның орталық мұрағатта сақталған өмірбаянындағы бұл құнды жазбалар ешкімнің назарын аудармаса керек. Сондықтан әдебиетші ғалымның еңбек жолының осы бір бөлігі зерттелмей қалуы да ғажап емес.
Біз бұл деректі нақтылау үшін бұрынғы «Ембінің» шекпенінен шыққан» аудандағы ардагер-журналистерге хабарласқан едік. Бір кездері аудандық газетте журналист, кейін бас редактор болған, Қабиболла Сыдиықовтың жиені Әбдіхалық Сисенбердиев нағашысының газетте тілшілік қызмет атқарғанын жоққа шығармайды. Ал 15 жылдан астам уақыт «Кең Жылой» газетінің тілшісі, бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары қызметін атқарған Нұрдәулет Ақназаров Қабекең жайлы мұндай нақты деректі естімегенін, бірақ, аудандық газетте штаттан тыс тілші ретінде қалам тербеуі мүмкін деген жорамал жасайды. Басылымда ұзақ жылдар еңбек еткен Қонаш Қалдыоразұлы Қ.Сыдиықов 1950 жылдары Қарақұмның бастауыш сыныбында өзіне сабақ бергенін, кейін Ақкиізтоғай ауылында мұғалімдік қызметке ауысқанын айтты.
Қонекең: «Қабекең 50-інші жылға дейін әлі жасөспірім бала ғой, жұмыс жасауы мүмкін емес» десе, Нұрекең оның мектеп бітірмей ағарту саласында қызмет еткенін, бірақ жоғарғы жақтың тексерісінен кейін жұмыстан босағанын айтып қалды. Міне, сол уақытта талапты жас еңбектен қол үзгісі келмей бұрыннан байланысы бар аудандық газет редакциясына жолығуы да мүмкін деген ой келеді.
Қалай болғанда да, Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік архивінің құжаттары негізінде дайындалған мақаладағы Қабиболла Сыдиықовтың өмір жолындағы деректер тағы бір зерттеуді қажет етеді. Өйткені, тырнақалды туындысы аудандық басылымда басылған ақынның газет редакциясымен белгілі бір деңгейде байланысының болғанын ешкім де жоққа шығара алмайды. Өйткені, ол уақыт – соғыстан кейінгі ауыр кезең, елде мамандар қатты тапшы, соның ішінде аудан баспасөзінде де ер-азаматтардың күші жетіспейтін кезең. Сондай сын сәтте «Коммунизмге алға» газетінің бас редакторы қаламының желі бар жастарды әдеби ортаға тартпауы мүмкін емес.
Ербол Қошақанов,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі
