Өткен аптада ауданымызға Премьер-министрдің орынбасары Қанат Бозымбаев пен Атырау облысының әкімі Серік Шәпкенов арнайы келіп, өңірдегі тасқынға қарсы атқарылып жатқан жұмыстармен кеңінен танысты. Сондай-ақ облыстық, республикалық телеарналардың меншікті тілшілеріне пресс-тур ұйымдастырылып, олар өңірдің су басу қаупі жоғары аймақтарын аралап, былтыр басталған түп тереңдету және бөгет салу жұмыстарымен кеңінен танысты.
Төртінші биліктің тізгінін мықтап ұстанған аймақ тілшілерінің алғашқы сапары Бақашы қауымынан басталды. Оларға Жем өзенінің Құрсайға бөлінетін тұсындағы жаға бекіту жұмыстарын облыстық құрылыс басқармасының басшысы Нұрберген Құсайынов таныстырып, биыл аймақтағы тасқынның алдын алуға 40 млрд қаржы бөлінгенін жасырмады. Бүгінде оның 10 млрд-ы ғана игерілген. Ал Жемнің жағдайына тоқталған ол өзен арнасының ені кеңейтіліп, тереңдігі 2,5 метрге дейін қазылғанын хабарлады.
- Жылыой ауданындағы жағдайды білесіздер, былтырдан бастап тасқынға дайындық жұмыстарын бастап, күшейте түстік. Өткен жылдың сәуір айынан бастап біз «Сап-ин-вест» ЖШС-мен келісім шартқа отырып, құрылыс жұмыстарын бірден бастап кеттік. Жобаның жалпы құны шықпаса да, мамандармен ақылдаса отырып дайындық басталды. Қазір біздер 0-інші (Бақашы) бекетте тұрмыз. Яғни, бұл Жем өзенінің тереңдету, тазарту нүктесінің басталуы. Бөгетке келетін болсақ, өткен жылдағы жағдай биыл да қайталанбауы үшін 3 бірдей бөгет тұрғыздық. Бөгеттің барлығы шамамен 100 шақырымға жетерлік. Оның ішінде Жем өзені 50 шақырымды құраса, қалғаны Құрсай өзегіне тиесілі. Жалпы ұзындығы 46 шақырым болатын Құрсай каналының 30 шақырымын тазартып, тереңдеттік. Одан бөлек Жем өзенінің 50 шақырым болатын түп тереңдету жұмысын толық аяқтадық. Яғни, Ақкиізтоғайдан бастап Тұрғызба ауылынан әрі қарайғы теңізге шыға беріске дейінгі аралықтар толықтай тереңдетілді. Алдағы уақытта аудан аумағына 3 шлюз орнату мәселесін қарастырып жатырмыз. Қазір су тек Жем өзені арқылы жүріп жатыр. Оның Құрсайға құятын тұсы бекітіліп, өздеріңіз көргендей, онда өткен жылдан қалған су жатыр. Ел ішінде «Құрсайды неге жапты, оның бойына су келмесе ол әбден құритын болды ғой» деген сынды түрлі пікір тарап жатқанын білемін. Оған да жауабым дайын. Біз Құрсай өзегіндегі жұмыстар толық бітпегендіктен арнасын бекітіп қойдық. Яғни, бұл жерде жұмыстар әлі жалғасады. Және өзек бойына үлкен гидробөгет салынады, арнайы шлюз орнатылады. Сондай-ақ Құрсай өзегін және Құр Жемді кесіп өтетін 2 бөгетке де кішкентай шлюздер қойылады. Жемнің өзінің арнасының биіктігі 2,20 метр болса, біз оның үстіне тағы да 3 метрге жуық бөгет тұрғыздық. Қазір өңірдегі су тасу қаупі жоғары аймақтарда Жем суы өз арнасының биіктігі деңгейіне дейін көтеріліп тұр. Және одан асып тұрғызылған бөгетке соғып жатқандары да бар. Оның бірі осы Бақашы тұсында тіркелді,-деді облыстық құрылыс басқармасының басшысы Нұрберген Құсайынов.
Соңғы ақпаратқа сүйенсек, Жем өзенінің Бақашы қауымы тұсындағы жағасын бекіту үшін еліміздің Қарулы Күштеріне қарасты әскери бөлімдерден 150 сарбаз және Ақтөбе мен Маңғыстау облыстық Төтенше жағдай департаментінен 100 адам келіп, екі мезгіл жұмыс жасады. Бұл уақытта Атырау облыстық ТЖД-нің қызметкерлері Қызылқоға ауданына көмекке аттанған. Ал жауапты мамандардың айтуынша, Жемге «қызыл су» осыдан 2 апта бұрын, яғни наурыздың ортасында, ал Мұғалжардан құлаған өр су бір апта бұрын жеткен. Облыс пен аудан басшыларының «үш күннің ішінде Жем суының деңгейі түседі» деген болжамы расқа айналды. Наурыз айының 29-жұлдызында Жемнің деңгейі 4 см-ге дейін төмендеп, ал наурыздың 31-жұлдызындағы мәліметке сүйенсек, өзен суы тағы да 5 см-ге түскен. Яғни, апта басында Ұлы Жемнің арнасы 264 см-ді құрады.
Жем суына байланысты әлеуметтік желіге таралған бейнероликтерді шолып өтпеген жылыойлықтар жоқ шығар. Оның бірінде «Жем өзені арнасынан асып кетті» десе, бірінде «Ағыстың бәсеңдер түрі жоқ», ал бірінде «Жаға бекіту жұмыстарына қосымша салынып жатқан профлист, плиталарды ағыс құлатып жатыр» деген сынды ақпарат желдей есті. Оны естіген жұрт шулап қоя берді. Ал бұл жөнінде өңірдің тасқынға дайындық жұмыстарына ертерек араласқан облыс әкімі орынбасары Қайрат Нұртаев тосылмастан нақты жауабын берді:
- Атырау облысы бойынша бізде 7 аудан бар. Соның қауіпті аймақтары қатарында Жылыой мен Қызылқоға тұр. Қазір мұнда Жем өзенінің тармағы толықтай, ал Құрсайдың 80 пайызы, яғни қалаға дейінгі сағасы тазартылды. Бүгінгі таңда Жем өзенін 6 участокқа бөлдік. Онда күндіз де, түнде де жұмыстар жүргізілуде. Тұрғызбаға барған жандар біледі, онда судың бетінде қалқып жүріп қазатын екі арнаулы техникамыз бар. Біз қазір өзен суын теңізге қосу мақсатында сол қос экскаватормен Жемнің бітелген жерінен бастап ескі арналардың бәрін аршып жатырмыз. Басты мақсатымыз - Жылыой ауданын, оның ішінде Құлсары қаласын тасқыннан аман алып қалу. Иә, несін жасырамыз. Су арнасынан аспасын деп қосымша плиталарды да салған едік. Бірақ оларды қатты ағыс ағызып әкетті. Қазір біз тек Жем суын қосымша жаға бекіту жұмыстары арқылы ұстап отырмыз. Әрине, қауіп бар. Неге десеңіз, ағынның күші өте жоғары. Ақтөбе жақтағы судың деңгейі түсіп бастағанымен, біздің аймақта су деңгейі әлі жоғары. Болжаммен біздегі Жем өзені осы наурыз айының соңына қарай түседі деп отырмыз. Одан бөлек Тұрғызбадағы шаруагерлердің ұсынысына байланысты жайылым жерлерге су шығару мәселесін де қолға алдық. Жағаны жырып, Құр Жемге су шығара бастадық. Ал Қызылжар каналын ашып қойдық. Себебі одан келетін су өткен жылғы Құлсары-Доссор тас жолындағы су шайып кеткен тас жолдың астына салынған тұрбалар арқылы теңізге қарай құйылады,-деген еді өткен аптада берген сұхбатында.
Пресс-тур аясында камера арқалаған операторлар мен БАҚ өкілдері Тұрғызба ауылына да барып, жағалауда атқарылып жатқан жұмыстармен танысты. Бұл жерде журналистер сауалына аудан әкімі Жұмабек Қаражанов жауап берді. Аудан басшысының сөзінше, ауданда өткен жылғы су тасқынынан зардап шегіп, баспанасынан айырылған 4 адам әлі күнге өтемақысын алмаған. Оған «сарапшылардың үйді күрделі жөндеуден өткізу қажет» деген шешімі себеп болып отыр. Ал тұрғындар баспаналарының апатты деп танылғанын қалайды. Бұл тұста 2024 жылы суға кеткен үйдің жалпы саны – 2650 екенін айта кетейік.
- Байғанин ауданы, Миялы ауылында судың көрсеткіші минус 22-ні көрсетіп тұр. Бұл дегеніміз Ақтөбе жақтағы судың деңгейі түскенін растайды. Қазір тасқын түгелдей біздің Жылыой ауданына кірді, кешеден бері жүріп жатыр. Өздеріңіз білесіздер, Үкімет Атырау облысын су тасу қаупі бойынша ортаңғы деңгейге кіргізді. Ал Құлсары қаласын, атап айтқанда Шоқпартоғай мен Тұрғызба ауылын ең қауіпті аймаққа енгізді. Құлсарыға айтарлықтай қауіп төніп тұрған жоқ. Міне, қазір біз Тұрғызба ауылында тұрмыз. Бұл жақта ертеректе салынған өздерінің бөгеттері болды. Біз соны қосымша бекіттік. Мұнда да су өзінің бағытымен жүріп жатыр. Шоқпартоғай ауылында да сондай жағдай. Оның да жанынан Жем өзені қалыпты жүруде. Десе де, сол маңда қазір құрылыс басқармасымен бірге басталған бөгет көтеру жұмыстары жалғасуда. Жем бойымен жүріп жатқан суды біз екі күн ішінде өз арнасымен шығарып саламыз деп ойлаймыз. Одан бөлек ел ішінде «келіп жатқан суды тиімді пайдаланып қалмаймыз ба» деген ұсыныстар да бар екенін білем. Бірақ, 2024 жылы болған алапат тасқыннан кейін бәрі қорқып қалды. Арнаның бәрін ашып тастау – бес-ақ минут. Десе де сәл күтіп, нөпір су деңгейінің түскенін күткеніміз абзал. Жем сабасына түскесін, әрине, егістік алқапқа, мал жайылатын жайылымдарға суды шығарғымыз келіп отыр,-деген еді сол кезде аудан әкімі Жұмабек Байрақбайұлы.
Айтқандай, су деңгейі түсіп, қауіп сейілгеннен кейін Жемнің арнасы аршылып, Жем ауылдық округінің жайылымдық және шабындық жерлеріне су шығарылды. Облыс журналистерінің іссапары аясында тасқынға байланысты біраз ақпараттар айтылды. Жауапты басшылардың бірі «қауіп бар» десе, «бірі қауіп жоқ» деді. Әйтсе де, қазір Жемнің деңгейі түсті. Аудан әкімінің сөзіне сенсек, «өңір халқы енді тыныш ұйықтаса да болады». Көрген жаман түстей өте шыққан ұмытылмас 2024-тің алапат тасқыны енді қайталанбаса деген көпшіліктің қасиетті Рамазан айындағы дұға-тілегі қабыл болды!
Д.ІЗБАСАРҚЫЗЫ
