Нормативтік-құқықтық актілерді тіркеу - Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің заңдылығы мен ашықтығын қамтамасыз ететін негізгі процесс. Соңғы жылдары бұл салада нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу, келісу және мемлекеттік тіркеу рәсімдерін жетілдіруге бағытталған елеулі өзгерістер орын алды.
Нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу, келісу, қабылдау, тіркеу, қолданысқа енгізу, өзгерту, толықтыру, күшін жою, тоқтата тұру және жариялау тәртібін реттейтін негізгі нормативтік акт - 2016 жылғы 6 сәуірдегі №480-V ҚР-ның «Құқықтық актілер туралы» заңы. Осы заңның 35-1-бабына сәйкес, орталық мемлекеттік органдардың, олардың ведомстволарының, сондай-ақ мәслихаттардың, әкімдіктердің, әкімдердің және облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, Астана тексеру комиссияларының нормативтік-құқықтық актілері Әділет органдарында мемлекеттік тіркеуге жатады. Мемлекеттік тіркеу – нормативтік-құқықтық актілердің ел заңнамасына сәйкестігін құқықтық сараптамадан өткізуді және актілер туралы мәліметтерді тіркеу тізіліміне мемлекеттік тіркеу нөмірі беріліп енгізілуін қамтиды.
2023 жылы ҚР Әділет министрлігі жаңа «Нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу, келісу және мемлекеттік тіркеу қағидаларын» бекітті. Бұл қағидалар нормативтік-құқықтық актілерді дайындау, келісу және тіркеу рәсімдерін нақтылай отырып, мемлекеттік органдар арасындағы өзара іс-қимыл мерзімдері мен тәртібін белгілейді. Осы жерде айта кету керек, елімізде «Ашық нормативтік-құқықтық актілер» порталы жұмыс жасайды. Ол азаматтарға заң шығармашылық процесіне қатысуға мүмкіндік береді. Бұл платформада заңдар, қаулылар және басқа да нормативтік-құқықтық актілердің жобалары жарияланып, кез келген азамат онымен танысып, пікір қалдырып, өзгерістер енгізуді ұсына алады. Мемлекеттік органдар қоғамдық пікірді ескере отырып, заң қабылдау процесін барынша ашық әрі демократиялы етуге ұмтылады.
Сонымен бірге, биылғы жылдан бастап «Ғылыми сараптаманы ұйымдастыру мен жүргізу, сондай-ақ ғылыми сарапшыларды іріктеу қағидаларын бекіту туралы» ҚР ӘМ 2023 жылғы 11 шілдедегі №473, ҚР Ұлттық экономика министрінің м.а. 2023 жылғы 12 шілдедегі №135 және ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының 2023 жылғы 11 шілдедегі №223 бірлескен бұйрығына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар күшіне енді. Жаңа өзгеріске сәйкес, мәслихаттардың нормативтік-құқықтық шешімдерінің, әкімдіктердің нормативтік-құқықтық қаулыларының, әкімдердің нормативтік-құқықтық шешімдерінің және тексеру комиссияларының нормативтік-құқықтық қаулыларының жобаларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы ғылыми сараптама жүргізу талабы қолданылмайды.
Жалпы, Қазақстандағы нормативтік-құқықтық актілердің мемлекеттік тіркеу процесі - құқықтық тәртіп мен заңнаманың ашықтығын қамтамасыз етудің іргелі негізі. Нормативтік-құқықтық актілер келісу және тіркеу рәсімдерін цифрландыру мен оңтайландыруға бағытталған соңғы заңнамалық өзгерістер, мемлекеттің құқықтық жүйені жетілдіруге және оның тиімділігін арттыруға ұмтылысын көрсетеді. Нормативтік-құқықтық актілер мемлекеттік тіркеу жүйесін одан әрі дамыту, азаматтарды құқықтық актілердің жобаларын талқылауға белсенді тарту - елде орнықты құқықтық мәдениетті қалыптастыруға және Қазақстанда құқық үстемдігін қамтамасыз етуге ықпал ететін маңызды қадам саналады.
Мархаба Хозе-Диас,
Атырау облысы Әділет департаментінің
нормативтік-құқықтық актілерді тіркеу бөлімінің бас маманы
